Page 81 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

Ўзбекистонда прагмалингвистикага оид тариқасида профессор Ш.Сафаровнинг
докторлик диссертацияларининг ―Прагмалингвистика‖ (2008)
бажарилиши, айнан 90-йилларнинг бошига монографиясини келтириш мумкин.
бориб тақалади. Хусусан, 1991 йилда Мазкур монографик иш
Ш.Сафаров (Этносоциопрагматика прагмалингвистикага оид бўлган
речевого сообщения. Автореф. дисс... док. этнопрагматика, социопрагматика, қиѐсий
филол. наук. 1991) ва С. Раҳимовларнинг прагматика, нутқий акт, нутқий мулоқотда
(Проблема дейксиса как категории дейксис таркибига оид тушунчаларни
типологической лингвистики: Автореф. қамраб олган тадқиқий иш сифатида
дисс…док. филол. наук. –М., 1990. – 46 с.) тилшунослик соҳасига қизиқувчи барча
докторлик диссертацияларининг ҳимоя учун дастурил амал бўлди. Бундан
қилиниши, Ўзбекистонда ташқари, олим қатор илмий мақолалари
прагмалингвистиканинг тараққий этишига билан Республикамизда чоп этиладиган
қўйилган тамал тоши бўлди, десак илмий журналларда, илмий
муболаға бўлмайди. Айнан ўша йили Ш. конференциялардаги чиқишлари билан
Сафаровнинг ―Система речевого общения‖ прагмалингвистик соҳани янада кенгроқ
номли монографияси чоп этилди. Мазкур ѐйилишини таъминлади. Олимнинг 2013
монографияда нутқий мулоқотнинг йилда чоп этилган ―Семантика‖
прагматик, ижтимоий хусусиятлари монографияси маънонинг референт
ҳақидаги турли тиллар тизимидаги назарияси, маъно ва тушунча, маъно
маълумотлар ўрин эгаллаган бўлиб, шаклланишининг дискурсив-синергетик
лингвистиканинг прагматик ва ижтимоий тавсифи, когнитив концептуал
жиҳатларини очиб берган ушбу рисола жиҳатларини ѐритган назарий билимларни
нафақат Ўзбекистондаги дастлабки иш, қамраб олган асар сифатида
балки Ҳамдўстлик мамлакатлари прагматиканинг семантик муносабатлари
доирасида ѐзилган дастлабки илмий тўғрисидаги кенг маълумотларни ҳам
нашрлар қаторига киради. 1993 йилда тақдим этди. Устознинг 2015 йилда нашр
ҳимоя қилинган Д.У. Ашурованинг этилган яна бир ―Тил назарияси ва
―Стилистические и прагматические лингвометодология‖ асари тил назарияси
аспекты словообразования английского ва замонавий тилшуносликнинг
языка‖ мавзусидаги докторлик методологик тамойилларини ѐритиб
диссертациясида сўз ясалиши сатҳида тил беради. Монографияда лингвистик
бирликларининг стилистик ҳамда тадқиқотларнинг назарий ва методологик
прагматик таҳлили ўрин олган эди. асослари белгилаб берилган. Асарда
Диссертацияда инглиз тилидаги ясама лингвистик ҳодисаларнинг ўзаро
сўзларнинг (производные слова) мазмунан муносабатлари чамбарчас боғлиқ эканлиги
семантик-стилистик, коммуникатив борасидаги ғоялар илгари сурилади,
белгилари аниқланади. Шунингдек, назарий методологик асослари белгилаб
диссертацияда бадиий матннинг онтологик берилади.
хусусиятлари эътиборга олинган ҳолда, Прагматик лингвистикага тегишли
―диққат‖, ―қизиқиш ҳосил қилиш‖, дискурс тушунчасининг тадқиқига Л.Р.
―эмоционал таъсир‖ каби прагматик Раупова томонидан амалга оширилган
жиҳатлар ўрганилади. Шу билан бирга, ―Диологик дискурсдаги полипредикатив
90-йилларнинг бошларида ўзбекистонлик бирликларнинг социопрагматик тадқиқи‖
тилшунос олимлар томонидан қатор илмий мавзусидаги докторлик диссертацияси
мақолалар ҳам чоп этилди. Келтириб мисол бўла олади. Ўзбек тилидаги
ўтилган далиллар прагмалингвистикани диологик дискурсни полипредикатив
Ўзбекистонда кенг илдиз отганлигини бирликларда ифодаланиш тадқиқи мазкур
айтиш имконини беради. Бунга мисол диссертациянинг моҳияти бўлиб, унда

80