Page 82 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

миллий-маданий, ижтимоий, ментал ѐритишга қаратилган эди. Ишда ўзбек тили
ҳодисаларнинг вербал ифодаси ўз аксини матнининг коммуникатив прагматик
топган. Л. Раупованинг 2010 йилда нашр мазмунини аниқлашда когнитив
қилинган ―Диологик нутқнинг дискурсив амаллардан фойдаланилган.. Олиманинг
талқини‖ монографияси диологик нутқда 2009 йилда нашр этилган ―Матн
ифода планига кўчадиган мазмун ва мазмунида темпораллик семантикаси‖
шаклларни дискурс сифатида намоѐн рисоласида матннинг темпорал таркибига
этилишини соҳага қизиқувчиларга тақдим эътибор қаратилган ҳолда, мулоқот
сифатида қабул қилиш мумкин. жараѐнида ва бадиий матнда замон
М. Ҳакимов томонидан 1994 йилда ифодасининг шаклий кўринишларидан
ҳимоя қилинган ―Ўзбек илмий матнининг ташқари мазмуний ифода белгилари
синтагматик ва прагматик хусусиятлари‖ ѐритилган. Муаллифнинг таъкидлаб
номзодлик диссертацияси ўзбек тилига оид ўтишича, ўзбек тили замон шакллари
прагмалингвистика соҳасига тегишли бадиий матннинг коммуникатив
дастлабки тадқиқотлар қаторига киради. мазмунини ва таркибини аниқлашда
Мазкур иш ўзбек тилидаги илмий темпорал семантиканинг берилиши муҳим
матнларни мазмунан ва шаклан аҳамият касб этади. Албатта, мазкур
ифодаланишида прагматик омилларни рисоланинг чоп этилиши тилнинг нутқий
ѐритишга қаратилган иш ҳисобланади. ифодасига матннинг прагматик жиҳатлари
Санаб ўтилган илмий тадқиқотлар, тилшуносликнинг ушбу соҳасига
бажарилган ишларнинг натижаси ўлароқ, қизиқувчиларни бефарқ қолдирган эмас. С.
кейинчалик Республикамизда Боймирзаеванинг 2010 йилдаги
прагмалингвистика соҳасининг нутқий монографияси ўзбек тили матнида
мулоқот, матн шаклланиши, прагматик модаллик хусусиятларини ѐритган иш
белгилар шаклланиши, дискурс сифатида рефрентив модаллик, субъектив
хусусиятлари, нутқий фаолият турларига модаллик, аксиологик каби турлари таҳлил
тааллуқли қатор номзодлик ва докторлик этилган.
диссертациялари ҳимоя қилинди. Прагмалингвистика тадқиқотлари
Жумладан, Ж.Сафаровнинг ―Структура маълум хорижий тилларнинг матнида
дипломатического дискурса и его лексико- фаоллашадиган дейктик кўрсатгичларнинг
фразеологический состав‖ номли таҳлилига оид тадқиқотлар ҳам
номзодлик диссертациясида инглиз Ўзбекистонда кенг миқѐсда давом этмоқда.
тилидаги турли жанрдаги дипломатик Бу борада, шу давргача қатор номзодлик
матнларнинг прагмалингвистик ва диссертациялари ҳимоя қилинди:
ижтимоий лингвистик хусусиятлари жумладан, Д. Киселѐв 2012 йилда
таҳлил этилади. ―Реализация глагольной анафоры в тексте‖
Соҳага оид кенг қамровли ишларни номли номзодлик диссертацияси, А.
олиб бораѐтган олималардан бири С. Шерматов ―Инглиз техник матнларида
Боймирзаева саналади. Унинг 2010 йилда дейксиснинг ифодаланиши‖ мавзусидаги
ҳимоя қилган ―Ўзбек тилида матннинг номзодлик диссертацияларининг ҳимоя
коммуникатив-прагматик мазмунини қилиниши ҳам прагмалингвистиканинг
шакллантирувчи категориялар‖ номли Ўзбекистонда кенг миқѐсда ўрганилишига
докторлик диссертациясида ўзбек тили мисол бўлади. Бугунги кунда ҳам
матнини ташкил қилувчи семиотик Республикамизнинг турли Олий ўқув
бирликларни категориал белгилари юртларида прагмалингвистиканинг нутқий
аниқланган, матн мазмунининг когнитив- мулоқот турлари, матн прагматикаси,
дискурсив тавсифи, коммуникатив- нутқий муносабат каби йўналишларида
прагматик шаклланиши, модаллик бир қанча докторлик диссертациялари
майдонининг фрейм воситаларини устида тадқиқот ишлари олиб борилмоқда.

81