Page 83 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

Бевосита, прагмалингвистикага оид эътибордан четда қолдирмаслик
маълумотларнинг амалий, яъни дарслик ва муҳимлигини айтиб ўтади.
ўқув қўлланма сифатида ѐш авлодга Ўзбек тилшунослигида
етказиш учун яратилган бир қанча прагмалингвистикага оид ишлар борасида
ишларни келтириб ўтиш мумкин. Д. гап кетганда С. Мўминов томонидан
Ашурованинг 2014 йилда чоп эттирган бажарилган ишлар ўзига хос аҳамиятга
инглиз тилида ѐзилган ―Text Linguistics‖ эгалигини таъкидлаб ўтиш жоиздир. Унинг
ўқув қўлланмаси инглиз филологияси 2000 йилда ҳимоя қилган докторлик
магистрантлари учун мўлжалланган бўлиб, диссертацияси ―Ўзбек мулоқот хулқининг
унинг катта қисми айнан матн ижтимоий-лисоний хусусиятлари‖ деб
прагматикасини қамраб олган. Унда матн номланиб, унда нутқий мулоқотнинг ўзбек
прагматикасига оид таъриф, тавсиф, маданиятига хос хусусиятлари, прагматик
тушунтиришлардан ташқари амалий асослари, ижтимоий фаолиятдаги лисоний
машғулотлар учун машқ ва саволлар билан жиҳатлари ѐритилган. Бундан ташқари,
мустаҳкамланган. Шу каби иш Самарқанд С.Мўминов ўзбек тилининг нутқий
давлат чет тиллар институти доценти фаолияти ва уларнинг лисоний
А.Кўчибоевнинг француз филологияси шаклланишида прагматик хусусиятларни
18
магистрантларига мўлжалланган ―Матн очиб берувчи қатор рисолаларини чоп
лингвистикаси‖ ўқув қўлланмасини мисол этди.
тариқасида келтириш мумкин. Кўриниб турибдики,
Прагмалингвистиканинг бевосита прагмалингвистика соҳасининг қарийб
ўзбек тили миқѐсида ўрганилишига ҳам барча соҳалари, йўналишлари ўзбек
Ўзбекистоннинг мустақиллик йилларида тилшунослари томонидан кенг
эришилди. Бу борада М. Ҳакимовнинг ўрганилмоқда ва ушбу жараѐн ўзбек
―Ўзбек прагмалингвистикаси асослари‖ тилшунослигининг жаҳон тилшунослиги
монографияси яққол мисол бўла олади. билан ҳамнафас эканлигидан далолат
Ушбу рисолани Ўзбекистонда беради.
прагмалингвистика сатҳларини кенгроқ Ўзбекистон ўз мустақиллигининг 25
ѐритган ва оммалашувига ҳисса қўшган йиллик тўйини нишонламоқда. Мазкур
асарлардан бири, деб ҳисоблаш мумкин. давр мобайнида иқтисодий, сиѐсий,
Мазкур рисолада прагмалингвистиканинг ижтимоий, маънавий-маърифий,
умумназарий асослари тўғрисидаги соғломлаштириш каби барча соҳаларда
маълумотлардан ташқари ўзбек тилида улкан ҳажмдаги ишлар амалга оширилди.
лисоний ―белги‖нинг семантик, синтактик, Албатта, бу каби ютуқларга эришишнинг
социал, концептуал хусусиятлари очиб ортида нафақат меҳнат, шижоат,
берилган. Шу билан бир қаторда ўзбек ижодкорлик, балки ҳукуматимиз, хусусан
тилида нутқий ифода, нутқий акт асослари, Республикамизнинг биринчи Президенти
матннинг прагматик ва семантик И.А.Каримов олиб борган оқилона сиѐсати
таркибини аниқлашга қаратилган қатор турибди. Жумладан, Ўзбекистонда
маълумотлар ўрин эгаллаган. Муаллиф тилшунослик соҳасида эришилган
ўзбек тилида матнни система сифатида ютуқлардан бири деб, шубҳасиз жаҳон
тадқиқ этишда прагматиканинг назарий ва тилшунослигида кенг тадқиқ этилаѐган
амалий, умумий ва хусусий прагмалингвистиканинг
йўналишларини ажратиш, ҳамда Республикамиздаги тараққиѐтини
прагматиканинг тил сатҳига эътибор келтириш мумкин.
қаратилиши муҳим деган хулосага келиш
баробарида, ўзбек тили нутқ маданияти,
18
Муминов С. Маънавий қадриятлар: Муомала сирлари.-
халқнинг ички лисоний руҳияти, Тошкент. Ўзбекистон, 1994. -50 б., Муминов С.
ижтимоий фаолияти каби жиҳатларни Сўзлашиш саънати. Илмий-оммабоп нашр. –Фарғона,
1997. 101 б.
82