Page 45 - 3-2017
P. 45

Хорижий филология.№3, 2017 йил



            ҳиссий     жараѐн    билан    чекланишидан          тавсифларда  эса  сезги,  идрок,  тасаввур,
            далолат беради"(Ибн Сино 1982:215-216).             хотира  каби  когнитив  воситалар  ақлий
                   Ибн  Синонинг  қайд          этишича,        билишнинг  бошланғич  фазаси  сифатида
            "Нарсанинг  ҳиссий  образи  хотирадан               талқин  қилинади.  Бу  нуқтаи  назарга  кўра
            билим сифатида мустаҳкам ўрин эгаллаши              борлиқ ва тафаккур ўртасидаги муносабат
            учун    у   тассаввур    ва    фикр    билан        бевосита  эмас,  балки  дастлаб  борлиқни
            боғланмоғи  лозим.  Ҳиссий  образнинг               инсон  тасаввурига  кўчиришга  хизмат
            тассаввур  ва  фикр  билан  боғланиши  эса          қилувчи  оралиқ  (сезги,  идрок,  тасаввур
            миянинг  олд  қисмида  юз  беради.  Бунинг          каби)  воситалар  иштирокидан  бошланади.
            натижасида  тасаввур  ва  фикрий  образ             Шу асосда борлиқ - сезги, идрок, тасаввур,
            вужудга  келади  ва  нарса  кўздан  гойиб           хотира  -  тафаккур  (яъни  ақлий  билиш)  -
            бўлганда  ҳам  ушбу  тасаввур  ва  фикрий           тил ҳамкорлигидан иборат лингвокогнитив
            образ хотирада сақланиб қолади. Бироқ бу            халқа  вужудга  келтирилади.  Инсоннинг
            билан  ҳам  нарса  ҳақида  тўлақонли                борлиқ  билан  бевосита  муносабатини
            маълумот  шаклланмайди,  бу  жараѐннинг             ўзида  акс  эттирувчи  ушбу  муносабат
            тўлақонли  бўлиши  учун  барча  ҳиссий              билиш  жараѐнининг  бирламчи  фазаси
            аъзолар  нарса  билан  боғланиши  лозим.            бўлиб,  унинг  лингвокогнитив  моҳияти
            Зеро,  бундай  боғланиш  натижасида  ҳосил          "нарса  -  инсон  фаолияти  -  сўз"  (ном)
            бўлган  туйғулар  мукаммал  тасаввур  ва            узвийлиги  орқали  ўз  аксини  топади.
            фикрий  образнинг  шаклланиши  учун                 Мазкур  фаза  орқали  ўз  ифодасини
            замин  яратади.  Оқибатда  нарса  ҳақида            топадиган      лингвокогнитив       фаолият
            тажриба  ва  мулоҳазага  асосланган  билим          натижасида  эса  бирламчи  номинатив
            ҳосил бўлади (Ибн Сино 1980: 217).                  бирликлар вужудга келади. Билиш, билим
                   Тил  -  тафаккур  муносабати  ҳақида         ҳосил  қилишнинг  кейинги,  яъни  иккинчи
            ran  борганда,  кўпинча  тил  воситасида            фазаси "сўз (ном) - инсон фаолияти -нарса"
            фикрнинг  рўѐбга  чиқарилишига  эътибор             узвийлигидаги  лингвокогнитив  жараѐн
            қаратилади,  лекин  объектив  борлиқни              билан  боглиқ  бўлиб,  бу  фаза  орқали
            идрок  этиш  бевосита  фикрлашдан  эмас,            инсоннинг      нарсаларга      хос    белги-
            балки  моддий  борлиқни  кузатиш  ва  улар          хусусиятларни      тушунча     ва    номлар
            устида     муайян      руҳий     амалиѐтлар         воситасида     лисоний    мавҳумлаштириш
            бажаришдан        бошланади       (Языковая         амалиѐти  ўз  ифодасини  топади  (Языковая
            номинация  1977.  А:  97).  Келтирилган             номинация1977. Б:9).

                                                         Адабиѐтлар:

                1.  Абу Hacp Форобий. Фозил одамлар шаҳри. - Тошкент, 2012.
                2.  Алефиренко Н. Спорные проблемы Семантики. - Москва, 2005.
                3.  Аль-Фараби. О разуме и науке. - Алма-Ата, 1975.
                4.  Античные теории языка и стиля. - M.-Л., 1936.
                5.  Арестотель. Аналитика первая и вторая. - Москва, 1952.
                6.  Гуннар Скирбекк, Ниле Гилье. Фалсафа тарихи. - Тошкент, 2002.
                7.  Ибн Сина (Авиценна). Избранные философские произведение. - Москва, 1980.
                8.  Кубрякова Е.С. Язык и знание. - Москва, 2004.
                9.  Нурмонов А. Ўзбек тилшунослиги тарихи. - Тошкент, 2002.
                10. Рождественский Ю. В. Лекции по обшему языкознанию. - Москва, 1990.
                11. Сафаров Ш. Когнитив тилшунослик. - Жиззах, 2006.
                12. Сирожиддинов Ш. Ўзбек мумтоз адабиѐтининг фалсафий сарчашмалари. - Тошкент,
                    2011.
                13. Швырев B.C. Анализ научного познания: основные направления, формы, проблемы. -
                    Москва, 1988.

                                                            44
   40   41   42   43   44   45   46   47   48   49   50