Page 69 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ “ЮРАК”КОНЦЕПТИНИНГ
ВЕРБАЛЛАШУВИ

МардиевТўлқин,
СамДЧТИ мустақил тадқиқотчиси

Калит сўзлар: вербал, ментал, туйғу, қалб,кўнгил, юрак, дил, қадрият, концепт, ҳис-
туйғу, метаномик

Маълумки, ўзбек ва инглиз тили келади ва инсон ҳис-туйғусига хос вербал
бадиий матнларида юрак концептига хос қадриятларни ифодалаб келади.
ментал маънолар ―қалб, кўнгил, дил‖ каби Ушбу ўринда биринчи
лексема орқали ҳам ифодаланади. Юрак Президентимиз И.А.Каримов ―Юксак
лексемасида инсон туйғулари жойлашган маънавият-енгилмас куч‖ асарида ҳам
ўрни, инглизча dearheart мурожаатидаги қалб лексемасини қўллаб, ўз асарида қалб
метаномик-маъно кўчирилиши; инсонга сўзини инсон руҳиятидаги юрак
маълум даражада мойиллик, ҳамдардлик концептининг эквиваленти сифтида қалб
билдириш, қайғуга шерик бўлиш; ҳаѐтий лексемасини қўллаган. Масалан, ―Ободлик
муҳим ѐки ундан ҳам қимматроқ қалбдан бошланади‖ деган ҳикматли
тушунчаларга, матонат ва жасорат каби фикрни ҳам айтган [3, 2].
инсоний туйғуларга эга бўлган қадриятлар Ушбу ҳикматли фикрнинг моҳияти
вербал маънолар ифодаланади. I know бевосита инсон орқали очилади. Чунки,
Marianne‟s heart: I know that she dearly гап қалб ҳақида борар экан, бевосита қалб
loves me, and that I shall not be the last to эгаси бўлган инсон тақдири унинг ҳаѐти,
whom the affair is made known, when жамиятда тутган ўрни, мавқеи, жамиятдан
circumstances make the revealment of it нима олаѐтгани-ю, нима бераѐтгани
eligible.[8, 124] хусусида боради. Дарҳақиқат, қалби тоза
Ўзбек тили бадиий матнларида инсон яратувчанлик иши билан
юрак концептига хос ментал маънолар шуғулланади. Қалби кўркам одам ҳаѐтни
инглиз тилидан фарқли равишда ―қалб, яна ҳам гўзаллаштиришга интилади.
кўнгил, дил‖ каби лексемалар орқали ҳам Қалби обод одам, энг аввало, уйини,
ифодаланади: ―Мулк соҳиби‖ бўлишдан қишлоғини ѐки маҳалласини, қолаверса
кўра кўнгил соҳиби бўлиш шарофати юртини обод қилади. ... Барчамизга аѐнки,
ҳақида мумтоз адабий меросимизда инсон қалбига йўл, аввало, таълим-
ибратомуз фикрлар, вербал ҳис-туйғулар тарбиядан бошланади [3, 130].
жуда кўп. Ушбу қайд этилган матнларда қалб
―Инсон дилини англаш, унга меҳр эгаси, қалбига йўл, қалби тоза, қалби
бериш, самимий тилаклар изҳор этиш кўркам, қалби обод каби бирикмалар
илинжи шарқ адабиѐтида улуғланиб аслан инсон организмини ифодалайдиган
таърифланган, чунки қалбга йўл юрак эквиваленти ѐки синоними сифатида
топилмаса барча соҳаларнинг ривожи, вербаллашиб келган.Ушбу инсонга хос
жамият тараққиѐти ҳақидаги сўз пучга кўнгилдаги ментал туйғуда ўзаро
айланади. Шунинг учун инсоннинг онгу тушуниш, бир-бирини англаш маъносида
шуури, қалбигина улуғ ва қутлуғ ишларга қўлланилиши мумкин. Чунки, баъзан бир
қодир‖. Кўриниб турибдики, ушбу маконда яшаб бир жамиятда ишласак-да,
матнларда инсон қалби, дили лексемалари ўзаро бир-биримизни тушунмасдан дил
юрак концепти ментал маъноларига мос хираликка йўл қўямиз. Бунинг сабаби ҳар
кимнинг характери, савияси, диди ҳар хил

68