Page 67 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

(―Эй бегим, валлоҳ, керакмас танда жон ―Мустафо нури‖ масаласи бўлиб, мумтоз
сизсиз манга, Ҳам ҳаѐти Хизру умри ижод соҳиблари бу ҳақда руҳбахш сатрлар
жовидон сизсиз манга‖). Эътиборлиси битганлар. Уларда ―нур‖ набийлик инъоми
―бегим‖ ифодаси Атойи лирикасида гоҳида сифатида талқин этилган. Чунончи
учрайдиган тасвир ҳам эмас, балки у анча Алишер Навоий фикрича, ―Ул ҳазратнинг
самарали ўринни ташкил этади. Бундан нури қадимиятидаким зот баҳрининг
кўринадики, туркий – ўзбек тилида аввалғи жунбушида ул дурри бебаҳо
бирйўла ошиқ ва маъшуқни англатувчи ламъаси хафо риштасин узди ва ул гавҳари
бир шаклли сўзлар қадимда ҳам кўп якто ашиъаси ламъа кўргузди ва дурждин
қўлланилган экан. Атойи шеъриятида аҳли дуржға интиқол етти то Сафиюллоҳдин
нубувват тимсоллари талқини билан Абдуллоҳға етти‖. Иккинчиси, ―менг‖ ва
боғлиқ бундай бетакрор бадиий Билол масаласи бўлиб, бу тасвир мумтоз
топилмалар, ташбиҳу қиѐс-таққослар, шеъриятда ғоят дилбар топилмалар
рамзий тасвир ва мажозий ифодалар кўп сирасига киради. Энг муҳими қора хол ва
учрайди. Мавзу таҳлилини нубувват нури Билол муносабати туркий шеъриятда
талқини масаласи билан бошлаган эдик. биринчилардан бўлиб Атойи томонидан
Хулосани ҳам шу тарзда якун этиб, ташбиҳ этилганлигидир. Манбаларда
Атойининг ушбу мисраларига эътибор Билол Ҳабаший биринчи муаззин деб
қаратиш лозим кўрилди. Бунда ―қаро таъриф қилинади. Ривоятда
зулф‖ тимсоли матн мазмунини бошқариб келтирилишича, жаннат ҳурлари охир
беради. Байтни сиртдан таҳлил этсак, замонгача ўзларига оро берар эканлар. Бу
―сенинг қаро зулфинг қаролигида зеб охир замонга келиб ниҳоясига етар
куффорлик намоѐн этиб, энгингни экану, лекин хол масаласида камчилик
Мустафо нури, холингни Билол айлайди‖ – қолар экан. Шу замон Билолнинг қоралиги
дейилган фикрни уқиб олишимиз мумкин. жаннат ҳурларга нуқта - нуқта қилиб
Қаро зулфунг саводидин румузи куфр бўлиб берилар экан. Шу билан улар
этиб зоҳир, гўзаллиги камолга этар экан. Бу ҳолат
Энгингни Мустафо нури, менгингни шоир шеъриятида худди ―нур‖ ўз асли
ҳам Билол айлар. Мустафода намоѐн бўлиб, нубувват
Бу мисралар ички маънолар сатҳида камолга етгандек тамсилни вужудга
бир томондан қаршилантириш санъати ҳам келтиради.
жо этилган. Унда зулф бирйўла куфр ва Хуллас, шу тариқа Атойи шеърияти
имон зоҳир этмоқда. Зулф тимсоли бадииятига хос хусусиятлар бир дунѐ
маърифий талқинларда ҳам кўп маъно саналади. Уларни бугунги истиқлол
ифодалаб келади. У онг ва идрокдан адабий – эстетик қарашлари руҳида таҳлил
ташқарида бўлган ғайб оламини англатади. этиш илм ва замон талабидир. Бу фақат
Тасаввуф манбаларида бир жиҳатдан куфр шоир шеърияти олами жозибадорлигини
зулумотига, бир томондан тажалли нурига илғаб олиш нуқтаи назаридангина эмас,
румуз бўлиб келиши ҳам таъкидланади. балки умуман мумтоз бадиий тафаккур
Байт мазмуни ҳам шунга ишора сарҳадларини борича ҳис этишда
этмоқдадир. Энди шеърдаги иккита муҳимдир.
масалага эътибор қаратсак. Биринчиси,

Адабиѐтлар:
1. Каримов И. А. Адабиѐтга эътибор – маънавиятга, келажакка эътибор. – Тошкент:
Ўзбекистон, 2009 йил.
2. Атойи. Девон. – Тошкент: ―Фан‖, 2008 йил, 319 бет.
3. Alisher Navoiy. To‗la asarlar to‗plami. O‗n jildlik. – Toshkent: O‗zbekiston Matbuot va
axbarot agentligi G‗ofur G‗ulom nomidagi nashriyot – matbaa ijodiiy uyi, 2012 yil

66