Page 66 - 3-2017
P. 66
Хорижий филология.№3, 2017 йил
сингари оҳанг акс этган. Яъни унда: келадиган тимсоллар хилма – хилдир.
―Юсуф учун ор-номусдан кечмасдан туриб Бунда образ чин бир маънода дилдорлик ва
ишқ бобида Зулайҳодек муҳтарам бўла ошуфталик рамзи бўлиши талаб этилади.
олмайди‖, – тарзида фикр бор. Бу халқона Шунинг учун улар гоҳ Чиндан, гоҳ
таъбир билан айтилганда ―жон чекмасанг Мочиндан, гоҳида санам, гоҳида тарсо
жонона қайда‖ ҳикматига мос келади. тимсолларида ҳам тасвир этилаверади.
Демак, мумтоз лирикада ―ҳусн‖ масаласи Хуллас, бунда образ рамзияти қандай
алоҳида бир оламдир. У ўзида ишқ типлигидан фарқсиз ҳолда бадиий –
зуҳуроти, камол тажаллиси, мукаммал эстетик ҳис, дилдор руҳ касб этиши,
ҳақиқат ва мутлақ жамол руҳини ифодалаб тасвир табиийлигига эришиш санъати
келади. Атойи таъкидлаганидек, ―Миср лозимдир. Шу боис Атойи бир ғазалида
шаҳринда Зулайҳони азиз Юсуф учун, Хор ―илоҳий руҳ мужассам лабингда Исо
қилғон ер тубиндин ҳам чиқориб ҳусн нафаси зуҳур этади, ҳуснингга фалаклар
эрур‖дир. Яъни, Зулайҳони Миср шаҳрида ошиқдир, парилар ҳайратдадир, одамийлар
хор қилган Юсуф эмас, балки унда зоҳир қулдир‖, - деса, бошқа бир асарида ―ҳусн,
бўлган шу ҳусн ҳисобланади. Шундан малоҳат, карам, латифликлардан
мумтоз тасвир бадиияти учун ―жонбахш биттасигина Юсуфда бор бўлса, сенда
лаб‖ – Масиҳога, ―ҳусн‖ – Юсуфга, ―малиҳ бори, яъни ҳаммаси бор‖, - дейди.
жамол‖ – Ҳабибга қиѐсланади. Эй мужассам руҳдин лаълингдадур
Бу лаби жонбахшу бу ҳусну малоҳат Исо дами,
сендадур, Ҳуснунгга ошиқ фалак, ҳайрон пари,
Ё сени Юсуф десунлар, ѐ Масиҳо, ѐ қул одами.
Ҳабиб. * * *
Мавлоно Атойи талқини бўйича ҳам Ҳусну малоҳату караму лутф
―ҳусн‖ кўп маъноли тушунчадир. Унинг бобидин,
мажози одамий жамол бўлса, ҳақиқати Юсуфқа бири бўлса, бегим сизда
илоҳий кўрк саналади. Бунда у ҳам ўзида, бори бор.
ҳам ҳақиқатда гўзалликни билдиради. Шу ўринда яна бир фикр ѐдга
Буни моҳиятан ―Аллоҳ гўзалдир ва у келади. Атоқли адиб Абдулла
гўзалликни севади‖, - қудсий ҳадисининг Қодирийнинг ―Ўтган кунлар‖ романида
бадиий талқини дейишимиз ҳам мумкин. ―бегим‖ сўзи ниҳоят бир назокат билан
Шунга монанд равишда ―кўз‖, ―лаб‖, ―юз‖, Кумушбиби тилидан Отабекга нисбатан
―хат‖, ―хол‖, ―қош‖, ―зулф‖ каби қўлланилади. Бу сўз туркона ―бек‖ сўзига
тимсоллар ҳам бутунни бўлак билан ―им‖ эгалик қўшимчасини қўшишдан
ифодалайди, холос. Бошқача айтганда ҳосил бўлган. Худди шу сўз Абдулла
сўзлар синекдоха асосида маъно кўчади. Қодирийдан бир неча аср илгари Атойи
Яъни, мумтоз шеъриятда бу тимсоллар шеъриятида маъшуқа маъносида бадиий
тасвирланганда шу узвлар ўз маъноси ифодасини топган. Яъни, юқоридаги
билан бунчалик дилдор туйғулар, байтларнинг биринчисида ѐрни
романтик кечинмалар уйғотишга қодир бутунликда ифодалайдиган сифат
ҳам эмас эди. Бу адабиѐт сўзлар жилоси, келтирилмасдан, у бўлакликда ―лаълинг‖
маънолар ифори, мажозлар салтанатидан ва ―ҳуснинг‖ тарзида ишлатилган бўлса,
иборатлиги билан ҳам изоҳланади. Шу иккинчисида бўлак шаклида эмас, балки
билан бирга бу тимсоллар бадиий бутун тарзда ―бегим‖ деб ишлатилган.
талқинда ―жинс‖, миллат ѐки элат ифодаси Ёхуд Атойининг бошқа бир ―сизсиз манга‖
билан ҳам характерланмайди. Агар радифли ғазалида ―Эй бегим‖ ундалма
белгиланганда дилдор образининг туркона вазифасини бажарган. Бунда лирик
ѐки бошқа миллий руҳдаги қиѐфасини қаҳрамон ошиқ: ―Эй бегим, менинг
топишда мушкулотларга дуч келинар эди. танамга сизсиз жон ҳам, Хизр ҳаѐти ҳам,
Мумтоз адабиѐтда ишқ махзари бўлиб абадийлик умри ҳам керак эмас‖, - демоқда
65
