Page 64 - 3-2017
P. 64
Хорижий филология.№3, 2017 йил
Чун юзин севди кўнгул зулфу тотни сенинг лаъли лабингнинг
занахдонин тилар, шарбатидан олди. Пири Канъондек сенинг
Оре, Юсуфни севанлар банду зиндон ҳасратингда қанча йиғлайин, ахир, раҳм
орзулар. қил, кўзимдаги ѐшларни кўр‖, –
Бу ўринда ҳам кўнгил тимсоли мазмунидаги фикрлар баѐн этилади. Бу
Юсуф билан монанд равишда талқин ўринда ―кўр‖ икки хил маънода, яъни
этилади. Кўнгилнинг юзга ишқи – зулф ва ―кўрмоқ‖ феъли ва ―кўр кўз‖ маъносида
занахдонга тузоқ этилганидир. Бу ишқ сифатни англатиб келмоқда. Иккинчи
боис Юсуфнинг банди этилишига маънода Яъқубнинг жигаргўшаси Юсуф
ўхшатилади. Шу жойга келиб бир дардида кўзи кўрмас бўлиб қолганлигига
мулоҳазани айтиб ўтиш керак бўлади. ишора бор. ―Қисас ул-анбиѐ‖ларда
Биринчидан, кўнгилни Юсуфга қиѐс этиш гўзаллик ҳақида гап кетганда аѐллардан
ҳам бетакрор талқиндир. Иккинчидан, биринчи заифа Ҳавога, эрлардан эса
―Юсуфнома‖ларда Юсуфнинг банди Юсуфга беқиѐс чирой ато этилганлиги
этилишига бир сабаб Зулайҳо ишқини рад қайд этилади. ―Қисас ар-Рабғузий‖да
этишидан келиб чиқади. Яъни, сюжетда келтирилишича, Аллоҳ таоло кўркни юз
Юсуф зиндонга ташланган бўлса, шоир бўлак қилади. Тўқсон тўққиз қисмини
талқинида ошиқ кўнгилга банди этилади Ҳавога, бир улушини қолган ҳаммага
(―Юсуфни севган уни зиндонбанд этишни беради. Шу бир улушни ҳам ўнга бўлади
орзу қилади‖). Байт тасвирида худди ва тўққиз қисмини Юсуфга, бир қисмини
Қуръондаги каби Зулайҳо номи бошқаларга беради. Момо Ҳаводан кейин
учрамайди. Аммо унга ―Юсуфни севанлар‖ гўзаллик Зулайҳога ҳам нисбат берилган.
тарзида ишора этилади. Шундан Юсуф ва Лекин бадиий талқинларда Ҳаво ѐки
кўнгил маъшуқни ошиқ этган ҳусн шоҳига Зулайҳо эмас, балки Юсуф ҳусну малоҳат
мажоз бўлиб келади. Янада аниқроғи тимсоли бўлиб келади. Умуман мумтоз
бадиий талқинларда кўнгил ва Юсуф тасвирларда Лайли, Ширин, Узро,
ишқга мазҳар бўлганлиги билан ҳам ўзаро Дилором кабилар ҳам дилдор образлар
мос ва хос тимсоллик касб этади. Атойи сифатида ишқ махзари деб талқин этилса-
талқинича, Юсуфга зиндон ишқ тузоғи да, кўркамлик тимсоли деб мадҳ
бўлгани каби кўнгилга сақоқ чуқурлиги этилмайди. Бу, фикримизча, Шарқ наздида
шул юзга ошуфталик тузоғидир. Шу аѐл гўзаллиги ички сир деб қабул этилиши
тариқа бадиий талқинлардан Яъқубни билан боғлиқлигида бўлиб, уни ошкор
―пири Канъон‖ тарзида таъриф билан этиш бадиий талқинда мафтункорлик
қўллаш ҳам Атойи топилмаларидан ҳисобланмаслиги билан характерланади.
саналади. Албатта, мумтоз адабиѐтимизда Шу боис Атойи ―у ҳуснда Юсуфдек бўлса,
Одам – ―Абулбашар‖, Нуҳ – ―Шайх ул- мен пири Канъон, кўзимга малҳам ҳам кор
анбиѐ‖, Иброҳим – ―Абул анбиѐ‖ тарзидаги қилмайди‖, - дейди.
номларда ҳам талқин этилади. Лекин Гарчи Юсуфтек бўлубтур, ҳусн
―Канъон пири‖ шаклида тавсиф Атойи мисринда азиз,
талқинидагина учрайди. Пири Канъонмен, кўзумга тўтиѐ
Умри жовидон берурда, Хизрға оби раҳм айламас.
ҳаѐт, Бу ўринда ҳам Яъқуб фарзанди
Шарбати лаъли лабингдин олди дардида кўзлари кўр бўлиб қолганлиги
қатра чошни. воқелиги лирик ифодага асос бўлган.
Неча йиғлай ҳасратингда пири Байтда сўзнинг маъно кўчиш усулидан
Канъони бикин, усталик билан фойдаланилган. Унда
Раҳм қил, охир йигитсен, кўр, ―Миср‖ атоқли отдан турдош отга
кўзимда ѐшни. айланган бўлса, ―азиз‖ отдан сифатга
Мисраларда: ―оби ҳаѐт - Хизрга кўчган, Юсуф ―тек‖ қўшимчаси билан
абадийлик умрини бераѐтганда, бир қатра ташбиҳ этилган, Яъқуб ―пири Канъон‖
63
