Page 65 - 3-2017
P. 65
Хорижий филология.№3, 2017 йил
сифатида ишлатилган. Атойи лирикасида тушунчалар билан бутунлик касб этади.
Юсуф тимсоли билан боғлиқ бадиий ―Юсуфнома‖ ҳам аслида буюк ишқ
топилмалардан бири ―Байтул-аҳзан‖ (ғам достони, аммо унда акс этган ишқ мазҳари
уйи) тимсоли ҳисобланади. У шоир ―Фарҳод ва Ширин‖, ―Лайли ва Мажнун‖,
шеъриятида ―кўнгил уйи‖га қиѐс этилади. ―Вомиқ ва Узро‖лар билан таққосланиши
Манбаларда ―Байтул-аҳзан‖ ўз ўзга руҳда бўлиши лозим. Яъни, бунда
фарзандидан айрилган Яъқуб пайғамбар Юсуф тимсоли Ширин, Лайли, Узро каби
томонидан қуриб олинган уй эканлиги ишқ мазҳаридир. Шунинг учун бошқа
айтилади. У Атойи талқинида ―Солиб ошиқ ва маъшуқ жуфтликлари бир ўринда
борма мени, эй Юсуфи ҳусн, Бу кун тасвирланади. Лекин Юсуф ва Зулайҳо
Яъқубтек Байтул-ҳазанда‖, - тарзида образларида бундай ҳол баъзи
ифодаланади. Шундан гўѐ лирик сатрлардагина учрайди. Тасвир этилганда
қаҳрамоннинг ―кўнгил уйи‖ Юсуфидан ҳам ўзида ишқ алангасини уйғотган ―ҳусн
айрилган Яъқубдек ―Байтул-аҳзан‖га шоҳи‖, Зулайҳони ―ор-номус пардасидан
айланган. Сен Юсуфга ўхшаб менинг чиқарган‖ хилқат Юсуф образида
―Байтул-аҳзан кўнглим‖га назар ташлагин ифодаланади. Буни Ҳофизнинг машҳур:
– дейди. ―Байтул-аҳзан айладим кўнглум ―Мен ул Юсуфдаги чексиз гўзалликдан
уйин Яъқубтек, Қил назар Юсуф аниқ билдим, Чиқармиш ишқ номус
менгизлиқ Байтул-аҳзон кўнглума‖. Ёки пардасидан Зулайҳони‖ мисралари ѐки
бошқа бир мисраларда Юсуф – ҳуснга, Бимий қаламига мансуб ―Ўртанди Зулайҳо
Яъқуб - дардга, Байтул-аҳзан – кўнгилга кўп Юсуфнинг фироқида, Ҳар балдада
ташбиҳ этилиб, бетакрор бадиий-эстетик дилдори бегона экан мендек‖, - сатрлари
манзара яратилади. Яъни: ―сенинг ҳуснинг мазмунидан ҳам илғаш мумкин. Атойи
билан менинг куюк дардим оламни тутди. шеъриятида ҳам худди шунга ўхшаш
Юсуф, Яъқуб ва Байтул-аҳзандан сўз талқин кузатилади.
юритишнинг ҳожати йўқ‖, - деган Ишқ мисринда азиз ўлмас
мазмунда фикр билдиради. Зулайҳодек киши,
Дунѐни тутти санинг ҳуснунг била Кечмайин Юсуф учун номусу нангу
дардим сўзи, оридин.
Юсуфу Яъқуб ила байтул ҳазандин Шу ўринда бир нарсани алоҳида
ким десун? таъкид этиб ўтиш керак. Мумтоз
Шулар қатори Юсуфнинг зиндонда шеъриятда Юсуф образига мурожаат
чизган сурати, молга сотилгани воқеалари этилганда кўпинча ―азиз‖ сўзи
ҳам шоир шеъриятида турли рамзий қўлланилади. Бу мумтоз шеър поэтикасига
тасвирларига эга. Айниқса Атойи хос қонуниятдан бири саналади. Унга
лирикасида Юсуф билан Зулайҳо кўра, муайян бадиий тасвир яратилганда
образлари биргаликда тасвир этилган бир тушунча доирасидаги уядош ифодалар
ўринлар ҳам учрайдики, бундай талқин битта марказда тўпланади. Буни таносуб
бошқа бир шеърий ижод намуналарида кўп санъати деб ҳам атайдилар. Лекин
ҳам кўзга ташланмайди. Яъни, масаланинг эътиборли жиҳати шундаки,
―Юсуфнома‖лар шу икки образ ва улар шу бир доирадаги тушунча ѐки сўз
орасидаги ишқ туфайли китобхонларни бутунлай ўз маъносидан ташқарида бўлиб
ўзига кўпроқ мафтун этган бўлса-да, бироқ келади. Чунончи Атойининг ушбу
лирикада улар орасидаги ишқ ѐки бошқа сатрларидаги ―миср‖, ―азиз‖ каби сўзларни
масалалар рамзий – мажозий талқинларда айтилганларга мисол қилиб келтиришимиз
ҳамкорликда иштирок этмайди. Бу эса мумкин. Шеърда оддий поэтик сўз бўлиб
―Юсуфнома‖ мавзусининг ниҳоятда бир келган бу тушунчалар аслида
ўзига хос олам эканлигини ҳам кўрсатади. ―Юсуфнома‖ларда асосий ўрин тутадиган
Шарқ мумтоз талқинларида ишқ ва жой ва образлар ҳисобланади. Ушбу
ошиқлиқ мавзуси ҳижрон, висол сингари байтда ҳам Ҳофиз, Бимий талқинлари
64
