Page 54 - 3_2019
P. 54

Хорижий филология  №3, 2019 йил


            (saintiis)  –  ―ўттиз  етти‖,       (aRtiis)  –     учраѐтган य (ya) व (v) товушлари эвфоник
            ―ўттиз саккиз‖ каби мисолларда ўз аксини
            топган  [11:  247].  Баъзилари  талаффуз            товушлар  ҳисобланади.  त  (t)  товуши
            жиҳатидан ўзгача шаклга ҳам эга бўлиши              иштирок  этган  ва  шунингдек  пракрит

            мумкин).  Шунингдек,           (ttiis)  ѐки         тилидаги             (chattaaliis)  шаклидаги
            (ttis)  шакллари  эса  ўттизликларга  хос                (tta)га  урғу  тушушиши  ҳамда  च  (ch)
            бўлган        лексемаларнинг        иккинчи         товушининг  элизияга  учраши  сабабли
            вариантида  қўлланилишини  таъкидлаб
            ўтиш лозим (          (ikattiis) – ―ўттиз бир‖,     ҳосил бўлган. Охирги шакллар эса च (ch) त
                   (battiis),     (battis) – ―ўттиз икки‖,      (t)  товушларининг  элизияси  натижасида
                                                                ясалган.
                    (chattiis),        (chattis)  –  ―ўттиз           Ўнликлар  қаторига  оид  элликликлар
            олти‖.  Ушбу  сонларда  лигатура  шакллари
            ҳамда  қисқа  унли  товушларнинг  чўзиқ             маъносида  ўз  ифодасини  топган
            унли  товушларга  ўзгариш  ҳодисаси  юз             қадимги  ҳинд-орий  тилларига  хос  бўлган
            берган.                                             ведик санскрит тилида            (panchashat)
                         (chaaliis),       (chaalis) ведик
                                                                ва санскрит тилида ҳам           (panchashat)
            санскрит  тилида              (chatvaarinshat)      шаклида      бўлган.     Ўрта     ҳинд-орий
            ва  санскрит  тилида  ҳам  айнан  шундай            тилларига хос бўлган палий тилида
            шалда  бўлган.  Палий  тилида
                                                                (panchasa)  (баъзи  манбаларда
            (chattaLiisati)  ва             (chattaaLiis),      (paNNaasaa)  шакли  ҳам  қўлланилганлиги
                                                                ҳам таъкидланади. Пракрит ва апаҳаранша
            пракрит тилларида эса            (chattaaliis),
                                                                тилларида          (panchas)  ва  янги  ҳинд-
            апабҳарашада              (chaaliis),
                                                                орий тилларига хос бўлган ҳозирги адабий
            (chaalis) ва ҳиндий тилида          (chaaliis),
                                                                ҳиндий  тилида            (pachas)  варианти
                     (chaalis)  шаклларига  эга  бўлган.        шаклланган.  Саноқ  сонга  оид  ушбу
            Бунинг  бир  неча  кўринишлари  бўлмиш              лексеманинг           (pachaas),      (chaas)
                     (chaaliis),        (chaalis),
                                                                (        unchaas – (қирқ тўққиз)), वन (van) –
            (taaliis),       (taalis)  каби  шакллари  ҳам      (         (ikyaavan)  –  ―эллик  бир‖,

            мавжуд  бўлиб,  улар                (iktaaliis),    (baavan) – ―эллик икки‖,         (chauvan) –
                       (iktaaliis)  –  ―қирқ  бир‖,             ―эллик  тўрт‖,          (aThaavan)  –  ―эллик
            (taintaaliis),         (taintaalis)  –  ―қирқ       саккиз‖), पन (pan) (        (tirpan) – ―эллик
            икки‖,                (paintaaliis),                уч‖,         (pachpan)  –  ―‘эллик  беш‖),
            (paintaalis)   –   ―қирқ    беш‖,
            (saintaaliis),          (saintaalis)  –  ―қирқ      (ppan)  (       (chappan)  –  ―эллик  олти‖)
            етти‖  каби  сонларга  хос  лексемалар              каби    шакллари  ҳам  мавжуд.         (chaas)

            таркибида учрайди.           (aalis) ва             шаклида  प  (p)  товуши  элизияга  учраган.
            (aaliis)  шакллари  эса            (bayaaliis),              (panchashat)  шакли  палий  тилида
                      (bayaalis)  –  ―қирқ  икки‖,
            (chavaaliis)  -          (chavaalis)  –  ―қирқ                 (паннаса),    пракритда
            тўрт‖,              (chiyaaliis)  -                 (panaasaa),  апабҳараншада  पण  (paN)  ва
            (chiyaalis)  –  ―қирқ  олти‖  каби  сонлар          ҳиндийда  पन  (pan)  кўринишида  ҳосил
            таркибида  ўз  ифодасини  топган  [8:  594].
            Ушбу  сонларга  хос  лексемалар  таркибида          бўлган  [10:  173].  Қадимги  ҳинд-орий
                                                                тилларидаги       (tp)  лигатура  шакли,  янги


                                                            53
   49   50   51   52   53   54   55   56   57   58   59