Page 56 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

пракритда (navai), апабаҳараншада Ҳинд-орий тилларидаги сонларнинг
(navai), (navadi) ва ниҳоят янги шаклланиши жараѐнида асосан уларда
ҳинд-орий тилларидаги ҳиндий тилига унли ва ундош товушлар элизия
келиб (navve), (nabbe) шаклларида ҳодисасига учраган. Натижада сонларга
қўлланила бошлаган [8: 595] . Ушбу хос лексик бирликлар таркибида
ўзгаришлар рўй берган.
лексемаларда учраѐтган (vv) ѐки (bb) 2. Сонларга хос баъзи
лигатурага хос қўшимчалар панжобчанинг лексемалардаги ундош товушлар церебрал
таъсири натижасидандир. Пракритча товушларга ўзгариши натижасида қадимги
ҳиндийча шакли (naave) ѐки тил қолдиқлари нисбатан кам сақланган.
(naabe) бўлган. Бошқа сонлар билан Қадимги ҳинд-орий тилларига хос бўлган
бирикканда (e) товушига урғу кам санскрит тилидаги шакллар ўзгариши
тушганлиги сабабли (navve), натижасида баъзи товушлар янги ҳинд-
(nabbe) шаклларининг ўрнига (nave) орий тиллари даврига келиб ўз
ѐки (nabe) каби шакллар бирикади. хусусиятини йўқотган.
3. Таҳлилга тортилган мисолларнинг
Масалан, (baanve) ѐки (baanbe) – аксариятида лигатура шакллари ҳамда
―тўқсон икки‖, (tiraanve) ѐки қисқа унли товушларнинг чўзиқ унли
(tiraanbe) – ―тўқсон уч‖, товушларга ўзгариш ҳодисаси юз берган.
(chauraanve) ѐки (chauraanbe) – Натижада қадимги ҳинд-орий тилларидан
―тўқсон тўрт‖ ва ҳоказо. ўрта ҳинд-орий тиллари даврига ўтиш
(sao) – ―юз‖ сонига хос бўлган жараѐнида қисқа унлилар чўзиқ унлиларга
лексема, ведик санскрит тилида (shat), ўзгарган ва бундай шакллар янги ҳинд-
орий тиллари даврига келиб ҳам сақланиб
санскрит тилида ҳам (shat), палийда эса қолган.
(sat), пракрит тилларида (sa), 4. Сонларга хос баъзи лексемалар
(say) ва (see) шакллари ҳосил бўлган [11: қадимги ҳинд-орий тиллари даврида битта
248]. Апабҳаранша тилида эса (sau) ва шаклга эга бўлган бўлса, янги ҳинд-орий
ҳозирги адабий ҳиндий тилига келиб тиллари даврига келиб уларнинг
(sao) шакли юзага келган. Таъкидлаш иккитадан шакли ҳам ҳосил бўлган. Қисқа
жоизки, ҳиндий тилининг баъзи унлилар чўзиқ унлиларга ўзгарганлиги ѐки
шеваларида (see) ҳам қўлланилади. бўлмасам чўзиқ унли товушларнинг қисқа
унли товушларга ўзгариши, шунингдек
Ҳиндий тилида кенг тарқалган иккита ундош товушларнинг бирикиши
(seekRaa) шаклида ҳам бу шакл ўз аксини натижасида лигатура ҳосил бўлганлиги
топган. (seekRaa) шакли санскрит сабабли ҳам баъзи сонлар 2 тадан шаклга
тилидаги (shatkrit) дан келиб чиққан. эга бўлган.
Ушбу лексемада ўрта ҳинд-орий тилларига 5. Эътиборли жиҳати шундаки,
хос бўлган (see) шакли сақланган ва қадимги ҳинд-орий тиллари даврида
(ee) дифтонгидан сўнг (kRaa) шаклланган сонларга оид лексемалардан
қўшилиши натижасида ҳосил бўлган. фарқли равишда, ўрта ҳинд-орий тиллари
Юқоридаги таҳлил натижаларига даврига хос бўлган апабҳаранша тилидаги
кўра қуйидаги умумий хулосаларни сонларга оид лексик бирликларнинг
келтириб ўтишимиз мумкин: аксарияти, янги ҳинд-орий тиллари
1.Қадимги ҳинд-орий тиллари даврига келиб ҳеч қандай фонетик
давридан то ҳозирги янги ҳинд-орий ўзгаришларсиз ривожланиб шаклланган.
тиллари давригача ривожланган сонларга
хос лексемаларнинг шаклланишида ўзига
хос фонетик жараѐнлар содир бўлган.

55