Page 59 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

(муносабати) мантиқий нормаларнинг стилистик мақсадда қўлланишини–It was
бузилишидир‖ [3: 81]. Агар биз олим not the depression of failure, but the
таклиф қилган таҳлил методидан depression of success[6: 76] гапи мисолида
фойдаланиб, инглиз адиби Д. Томаснинг кузатган И.С.Азнаурова бундай
―On No Work of Words‖ шеъридаги охирги бирикишнинг эстетик-эмоционал таъсири
мисрадан олинган ―Ancient woods of my кучли эканлигини қайд этади [1: 65].
blood...‖сўз бирикмасининг мазмун Ҳақиқатдан ҳам семантик
бўлакларини мантиқий норма асосида номувофиқликдан стилистик
жойлаштирсак, унда бу бирикма woods of мувофиқликка кўчиш ҳолатларининг
my аncient blood кўринишини олган бўлар ўрганилиши сўз бирикмалари эстетик
эди. Нарсалар ва уларнинг хусусиятларини вазифалари кўламини аниқлаш
аташ учун М.В.Никитин N символидан имкониятини кенгайтиради. Сўз
фойдаланишни тавсия қилган, унда биз бирикмалари деривацияси жараѐнида
қайта танлаган бирикма N 1 (woods) – N 2 мавжуд грамматик, лексик қоидаларнинг
(аncient) – N 3 (blood) кўринишига эга ва бу бузилиши, қабул қилинган нормадан
сўз бирикмасининг мантиқий давомийлиги узоқлашиши, одатда, оксюморон
қуйидагича бўлиши керак: N 1 (N 2 N 3). ҳодисасини юзага келтирувчи манба
Аммо матндаги аncient woods of my blood ҳисобланади. Сўз бирикмаларининг
бирикмаси қисмларининг семантик оксюморон кўринишида матнда
мослашуви бошқача: N 2 (N 1 N 3), чунки N 3 қўлланиши сўзловчи ѐки ѐзувчининг руҳий
бўлаги (blood) синтактик жиҳатдан N 1 кечинмаларини, воқеликдаги қарама-
(woods) га тобедир, N 2 (аncient) эса N 1 ва қаршиликлар, мураккабликларни батафсил
N 3 ўртасидаги муносабатларни изоҳловчи ҳамда ҳиссиѐтли баѐн қилиш шароитини
элемент вазифасини ўтайди. туғдиради. Жумладан, севгининг яширин
Юқорида келтирилган мантиқий- ҳиссиѐтли қарама-қаршиликларга бой
семантик андозада тузилган сўз эканлигидан зорланаѐтган Ромеонинг
бирикмасининг поэтик услубдаги нутқда нутқини эслайлик:
кенг қўлланиши ушбу услуб семантик O brawing love! O loving hate!
нормаларнинг эркинлашувига кенг йўл O anything! Of nothing first create.
очиб бераѐтганлигидан воқиф этишини O heavy lightness! Serious vanity!
таъкидлаѐтган М.В.Никитин бундай сўз Misshapen chaos of well-seeming
бирикмалар узуал хусусиятга ҳам эга terms![8:507]
бўлишини ва улар нутқий фаолият Кўринадики, Ромео нутқининг
тизимининг бошқа соҳаларида ҳам таъсир кучини ошириш учун В.Шекспир
учрашини уқтиради [3: 82]. Масалан, mad семантик-мантиқий бирикиш нормасининг
house, dead list, retired list, stone age каби бузилиш намуналари бўлган сўз
сўз бирикмалар мазмуни барчага таниш бирикмаларни биргина тўртликда
ҳамда қўлланиш кўлами кенг. қаторлаштириб териб чиққан. Оксюморон
Бу турдаги сўз бирикмаларининг услуби сифатида қараладиган бу услуб
турли матнларда қўлланиш хусусиятлари персонаж руҳияти, севги можароларидан
семантик-прагматик таҳлили асосида қанчалик даражада тўйганлигини (ѐки
уларнинг у ѐки бу матн экспрессив, руҳланаѐтганлигини) тасвирлаш билан
прагматик таъсир доирасининг кенгайиш боғлиқ прагматик мақсадни амалга
даражасини аниқлаш имконияти туғилади. оширишнинг йўлидир. Аммо grief ago,
Ишонамизки, шу мундарижадаги best enemy, first friend, hot snow, sour rose,
экспрессив функция барча турдаги сўз laughing grass, lined table каби сўз
бирикмаларига маълум даражада хосдир. бирикмалари оксюморонини
Семантик жиҳатдан номувофиқ шакллантириш доимий талаб эмас. Тил
лексемаларнинг сўз бирикмаларини ҳосил бирликларининг валентлик
қилиши турли стилистик мақсадларни хусусиятларини ўзгартириш йўли билан
кўзлайди. Бу турдаги сўз бирикмаларнинг метонимик бирикмалар ҳамда голофраза

58