Page 55 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

ҳинд-орий тилларига келиб (pp) (T) - (D) – (R) – (r) товушларига
лигатура кўринишига эга бўлган. ўзгариши натижасида шаклланган [8: 595].
Йирик ҳинд тилшунос олими Сунитий
Олтмиш маъносини англатувчи Кумар Чатержийнинг таъкидлашича,
(saTh) лексемаси эса, ведик санскрит ва буларни церебрал товушларга
санскрит тилларида (shashTi), палий айланганлигини аниқ айтмайди. Лекин,
фикримизча буларнинг таркибида
тилида (saTThi), пракритда ўзгараѐтган товушларни анъанавий
(saThThi), апабҳараншада (saTThi), равишдаги церебрализация дейиш

(saTTha) ҳолатида шаклланган ва янги ўринлидир. Яна бир тилшунос олим
ҳинд-орий тиллари давридаги ҳиндий Дҳирендра Варма эса, (t) товушининг
(r) ўзгаришининг сабабини, ноаниқ деб
тилига келиб шакли содир бўлган.
ҳисоблайди.
Ушбу лексеманинг 2 та, яъни (saath) ва (assii) – ―саксон‖ маъносини
англатувчи лексема, ведик санскрит
सठ (sath) каби шакллари ҳам мавжуд.
Олтмишликлар қаторига оид сонлар билан даврида (ashiiti), санскрит тилида
ҳам (ashiiti), ўрта ҳинд-орий тиллари
бирикканда, қисқа унли шакли सठ (sath)
даврига хос бўлган палий тилида
билан ясалади ( (iksaTh) – ―олтмиш (asiiti), пракрит тилида (asiii),
бир‖, (tirsaTh) – ―олтмиш уч‖, апаҳаранша тилида (asii), (assii),
(олтмиш олти), (saRsaTh) – янги ҳинд-орий тилларига хос бўлган
―олтмиш етти‖) [10: 86]. ҳиндий тилида (assii) шаклига эга
Ўнликларга хос (sattar) – бўлган [7: 99]. Дҳирендра Варма (s)
―етмиш‖ даставвал қадимги ҳинд-орий товушининг икки марта қайтариланиш
тилларига хос бўлган ведик санскрит ҳодисасини, панжоб тилининг
ҳамда санскрит тилларида (saptati), таъсирининг натижасида, деб
ўрта ҳинд-орий тилларига хос бўлган таъкидлайди. Юқорида келтирилган
палий тилида (sattati), (sattari), мисоллардан ҳам кўриниб турибдики,
пракрит тилида (sattari), (assii) шакли апабҳаранша тилида ҳам ўз
апаҳараншада эса (sattari) ва аксини топган. Ҳақиқатан ҳам бундай
(sattar), янги ҳинд-орий тилларига келиб ҳолатда сақланишига панжобчанинг
эса (sattar) кўринишига эга бўлган. таъсири кучли бўлган. Эътиборли жиҳати
Ушбу лексиканинг (sattar), шундаки бошқа сонлар билан бирикканда
(hattar) каби кўринишлари бошқа ҳам (aasii) шакли қўшилади.
сонларнинг бирикишида ҳам қўлланилади. Жумладан (bayaasii) – ―саксон
Масалан, (sathattar) – ―етмиш етти‖, икки‖, (tiraasii) – ―саксон уч‖,
(aThhattar) – ―етмиш саккиз‖ каби (pachaasii) – ―саксон беш‖,
сонларга хос лексемаларда (attar) (chiyaasii) – ―саксон олти‖ ва ҳоказо. Бу
(ttar) каби шакллар учрайди. (s) сонларга хос лексемаларнинг барчасида
(aasii) саксон маъносини англатиб
товушининг (h) товушига ўзгариши келмоқда.
натижасида (hattar) шакли ҳосил ―Тўқсон‖ маъносини англатувчи
бўлган. Етмишликлар қаторида келган
бошқа сонларга оид бирликларда ундош ҳиндий тилидаги (navve), (nabbe)
ва унли товушларнинг элизия ҳодисасига лексемалари эса, даставвал қадимги ҳинд-
учраганлигини кузатишимиз мумкин. орий тиллари давридаги ведик санскрит ва
Санскрит тилидаги (t) ундош санскрит тилларида (navati), ўрта
ҳинд-орий тиллари даврида ривожланган
товушининг палий тилида (r) – (t) -
палий тилида (navati), (navuti),

54