Page 70 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

ИНГЛИЗ ЛЕКСИК ДУБЛЕТЛАРИНИНГ ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИК ТАҲЛИЛИ

Юсупов Отабек Якубович,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси

Калит сўзлар: этимологик дублетлар, лексик дублетлар, лексика, тилшунослик, тил
тарихи, скандинав тиллари, синонимлар, лингвокультурология, параллель лексикализация,
дублет, триплет, вариантлилик, семантик ўхшашлик, сўз ўзлаштириш, қиѐсий таҳлил.

Ҳозирги замон инглиз тили луғат ўзгартиради ѐки аста-секин тилда
таркибининг этимологиясини тадқиқ истеъмолдан чиқади.
қилган тилшуносларнинг фикрича инглиз Масалан, скандинав тилларидан
тили луғат бойлигининг шаклланишида кириб келган they ва them кишилик
скандинав тилларининг инглиз тили луғат олмошлари жуда қисқа вақт ичида мос
таркибининг шаклланишига қўшилган келувчи қадимги инглиз олмошларини
ҳиссаси тилшунослар томонидан доим ҳам сиқиб чиқарди. Скандинав тилларидан
эътиборга олинмаган. кириб келган sky ва anger сўзларининг
Тарихий фактлар шу нарсани кўплаб қўлланилиши уларнинг
кўрсатиб турибдики, лотин тили биринчи синонимлари бўлмиш қадимги асл инглиз
асрдан XI асргача, аниқроғи Британияда сўзлари – heaven ва wrath ларнинг маъно
Римликлар истилосидан бошлаб, кўламини кескин торайтиради ва уларни
французлар бостириб келгунга қадар луғат таркибидан сиқиб чиқаришига бир
бўлган давр оралиғида етакчи манба бўлиб бахя қолган.
хизмат қилган. Шу даврда Норман Тилга сўзлар қабул қилиш жараѐни
истилоси деб аталган давр бошланди ва қанчалик кенг қамровли бўлса, унинг
унда Англия француз тилида сўзлашувчи натижасида шунча кўп этимологик
нормандлар томонидан босиб олинади. Бу дублетлар пайдо бўлади. Тарихда шундай
давр ўрта давр инглиз тили деб аталса ҳам ҳолатлар кузатиладики, айнан лотин-
аслида янги инглиз тили шаклланишининг француз ва скандинав сўзлари ҳозирги
дастлабки кўринишлари айнан шу даврда инглиз тили луғат таркиби асосий
номоѐн бўла бошлаганди. Мустақил сўз қисмининг шаклланишида ҳал қилувчи
ясаш моделлари ва қисман редукцияга роль ўйнайди. Скандинав тилларидан
учраган қўшимчалар, бирламчи кириб келган сўзлар кундалик ҳаѐтда кўп
морфологик асослар дериватларида ишлатиладиган, маиший ҳаѐтда кўп
парчаланиш ҳодисасининг кузатилиши ўз учрайдиган предметлар, воқеа-
навбатида тилда аналитик тизимнинг ҳодисаларни билдирадиган сўзлар
шаклланиши ва ривожланишига олиб бўлганлиги учун улар жуда кўп ишлатилар
келди. эди. Янги кириб келганлари эса эскиларига
Мана шу турли таъсирлар синоним бўлар, талаффузи ѐки
натижасида кўплаб эндемик (фақат кельт семантикасида ўзгаришлар юз берар ѐки
ва қадимги инглиз тилига мансуб бўлган) бўлмаса уларда стилистик фарқлар
сўз ва иборалар ўз семантикасини кузатиларди. Масалан:
Сўз Инглиз Швед
Casque каска Кавалерия
Cavalry кавалерия Кавалерия
Chivalry рицарлик Чавандоз
Campaign компания Компания
Sergeant сержант Сержант

69