Page 58 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

Кўринадики, А.Ҳожиевнинг Фикримиз далили учун Ю.С.Масловнинг
композиция усули билан сўз ясаш бу хусусда билдирган мулоҳазаси
масаласига эътирозлари жиддий. Ҳатто эътиборга моликдир. Унга кўра, қўшма
бунга муносабат билдириш ҳам қийин сўзлар компонентлари ўртасидаги
кўринади. Юқорида келтирилган олимлар грамматик муносабат статиклиги, бундай
фикрларида қўшма сўз компонентлари муносабатни ―тошга‖ айланган, қотиб
ўртасида грамматик муносабат йўқлиги (А. қолган дейиш мумкин.
Ғуломов) таъкидланган бўлса, А.Ҳожиев Айни пайтда берилган сўзларни том
аксинча, айни пайтда грамматик муносабат маънодаги гап билан қиѐслаш қийин.
мавжудлигини ва шу боис қўшма сўзлар Чунки гап ҳар доим воқеликка муносабат
ҳақида эмас,бу ўринда балки сўз билдириб предикативлик ифодалайди.
бирикмаси ѐки гап хусусида сўз юритиш Айни пайтда эса, яъни қўшма сўзда бу
лозимлигини қайд этмоқда. ҳақда сўз юрита олмаймиз. Бунда
А.Ҳожиевнинг қўшма сўз атомарпредикативлик ҳодисаси кўзга
компонентлари ўртасида грамматик ташланади. Бундан ташқари, қўшма
муносабат мавжудлиги ҳақида билдирган сўзларнинг мазмуний жиҳатига эътибор
фикрига тўлиқ қўшиламиз. Қўшма қаратганимизда, уларнинг яхлит бир
сўзларнинг сўз бирикмаси ва гапга нисбат маънони англатиб, бўлинмас ҳолда
қилиниши ҳам, бизнингча, илмий келишини кўрамиз. Уларнинг сўз
асослидир. Бироқ қўшма сўз бирикмаси ѐки гапга нисбат қилиниши эса
компонентлари ўртасидаги грамматик табиийдир. Буни қўшма сўзларнинг ички
муносабат жонли эмаслигини ҳам ҳисобга структуралари тақозо этади. Агар масала
олмоқ лозим кўринади. Аввал эслатиб тавсифига кичик ситаксис тамойиллари
ўтганимиз сингари, бундай грамматик нуқтаи назаридан ѐндашадиган бўлсак,у
муносабат динамик ҳарактерли эмас, балки ҳолда қўшма сўзларнинг ясалган ѐки
статик ҳарактерлидир. Қўшма сўз тарзида ясалмаганлиги аҳамият касб этмайди.
ўрганиб келаѐтганимиз гап моделидаги Зотан, бунда муайян текширув объекти-
сўзларга эътибор берганимизда буни тўлиқ қўшма сўз назарда тутилади,холос.
эътироф этиш мумкин: Келдиѐр, Сойкелди.
Адабиѐтлар:
1.Гвоздев А. Н. Современный русский литературный язык. – М. 1973.-С. 218.
2.Современный русский язык. – М., 1989.-С.312-316.
3.Шанский Н. М., Тихонов А. Н. Современный русский язык. -М.,1981. – С.68.
4.Мирзаев М., Усмонов С., Расулов И. Ўзбек тили. – Тошкент, 1996, 118-бет.
5.Ғуломов А. Сўз ясалиши// Ўзбек тили грамматикаси. Морфология. –Тошкент, 1975,
33-бет.
6.Ҳожиев А. Ўзбек тили сўз ясалиши тизими. – Тошкент, 2007, 8-бет.

Туробов А. О компонентах сложных слов. В статы освещается вопросы
синтаксических и семантических отношений между компонентами сложных слов с точки
зрения малого синтаксиса.
Turobov A. On components of compound words. The article is about components of
compound words. Syntactic and semantic relations between elements of compound words are
discussed in the article.

57