Page 63 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

ҲАЖВ ТУШУНЧАСИНИНГ МОҲИЯТИ

У.Р.Йўлдошев
ЎзДЖТУ катта илмий ходим - изланувчиси

Калит сўзлар: ҳажв, лингвистика, тушунча, маъно, кулги, ҳазил, инсон, руҳият, изоҳ,
таъриф, фикр, англаш, тушуниш, тасир.

Ҳажв фалсавий ва психологик жамиятдан, воқеликдаги катта
нутқаи назардан ўрганилган бўлса ҳам, у ўзгаришлардан завқ олади, турмушга
лингвистика соҳасига ҳам бевосита муҳаббатини орттиради, жирканч
боғлиқ. Ҳажв тушунчаси ва унинг нарсаларни эса фош қилади. Чунки ҳар
механизмлари Ҳазлит (1903), Раскин бир даврдаги соф кулги халқнинг улкан
(1994), Аттаро (1994), Александр (1997), қалбини, бой, ранг-баранг илғор
Чаиро (2010) ва Бергар (2010)лар анъаналарини маълум даражада ўзида
томонидан ўрганилган. ифода эта олади.
Ҳажв термини асли лотинча Ҳаѐтда ѐшу қарининг ҳаммаси
суюқлик маъносини англатувчи ―umor‖ кулади. Ҳақиқий, соғлом кулги ҳар қандай
сўзидан келиб чиққан ва тиббиѐт термини характердаги кишининг ҳам чеҳрасини
сифатида қўлланилган[1, 13]. Бу термин очиб юборади, дилини ѐритади.
бизнинг кунимизгача етиб келган, аммо Маълумки, кулги социал моҳиятга
ўзининг асл маъносини мутлақ йўқотган. эга. Кулги кишилик жамиятидан
Бундан ташқари, унинг янги маъноси анча ташқарида пайдо бўлиши, яшаши мумкин
мавҳум. Чаиронинг таъкидлашича, эмас. У халқ ичида, омма орасида вужудга
ҳозирги кунда у ―панадаги термин‖ бўлиб келади, аниқ мақсадга йўналтирилган,
―комедия‖, ―кулги‖, ―кулгили‖ каби маълум функцияни бажаришга қаратилган
тушунчаларни қамраб олади[1, 14]. бўлади. Ҳақиқий кулги инсон учун,
Мақоламиз бошланишида кулги – жамият учун хизмат қилади. Шунинг учун
ҳажв борасида икки оғиз тўхталиб ўтсак. ҳам унинг социал моҳиятисиз, халқдаги
Тарихдан маълумки, халқимиз кулгини ролисиз тасаввур қилиб бўлмайди.
севган ва қадрлаган. Чунки у кулишни Ҳар бир замон, ҳар бир давр ўз
яхши кўрган. Ҳақиқатан ҳам Ғ. Ғулом кулгисини келтириб чиқаради. Кулгининг
таъкидлайдики, «халқда кулгичиликка характерини белгилашда даврнинг
тамойил» зўр. Соф, ҳақиқий, чин кулги — ижтимоий-тарихий ривожланиш
меҳнаткашларнинг доим содиқ йўлдоши қонуниятидан, ўзига хос хусусиятларидан
бўлиб келган. Кулги хонадонларга кириб келиб чиқишимиз талаб қилинади.
борган, ўтиришларни безаган, байрамларга Замоннинг ўзгариши, жамиятнинг
ҳусн бахш этган. Ўтмишда кулги ѐрдами тараққий этиши билан бирга инсонлар ҳам
билан меҳнаткашлар зулм, жаҳолатга ўсади, уларнинг характери ҳам
қарши тик туриб олишганлар. У турли- такомиллаша боради.
туман амалдорларга, золимларга, Кулги предмети ўзгаради ва
муттаҳамларга қарши курашда ривожланади. Бу ўсишлар натижасида
меҳнаткашларга қурол бўлиб хизмат кулги янги характерга эга бўлади, янгича
қилган. Кулги ўтмишда халқ оммасининг мазмун касб этади.
дардига, ғамига, аламига малҳам бўлган, Ҳар бир кулгининг, у қандай
энг оғир дамларда уларнинг қалбларига даражада бўлишидан қатъи назар,
далда берган, хўрлик-зорлик азобини заминида фикр, маъно бўлиши керак.
чеккан юракларни бироз ѐзган. Кулгилилик ҳолатини ифодаловчи
Кишилар кулги орқали ҳаѐтдан, бир қанча терминлар мавжуд. Бу ҳолат

62