Page 72 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

мавжуд бўлиб, ўз такомил даражасига Биѐ биншин, ба чашмам, мардуми
етган шарқ мумтоз адабиѐтидаги тасвир ва чашмам бувад ҷ оят.
ҳолатларни ўзгача етказиб бериш осон (Кўзимга тўтиѐдайсан, эй гулираъно,
эмас, албатта. Бу ҳол ҳар бир ижодкордан Келиб ўлтир кўзимга, кўз мардумим
шу соҳада чуқур билим ва юксак маҳорат бўлсин сенинг жойинг)
талаб этади. Жумладан, туркий ва форс- Кўзимга тўтиѐ ва гулираъно
тожик мумтоз адабиѐтида маъшуқанинг сифатлашлари билан бошланган мисра яна
баркамол қиѐфасини тасвирлашга мардум сўзининг юқорида назарда
қаратилган сон-саноқсиз қиѐс, ташбеҳ ва тутилган маъносига боғланади. Қадимда
бадиий приѐмлар ўзининг юксак кўз оғриганда ва кўзни равшан қилиш учун
даражасига кўтарилган. Жомеъ ҳам ана шу ишлатилган мис зангидан ҳосил бўлган
анъаналар йўлидан борган шоир сифатида кристалл-тўтиѐ ана шу хусусиятлари билан
бу борада ўз маҳоратини намоѐн эта олган. мумтоз адабиѐтда образ-тимсол сифатида
Шоирнинг кўплаб ғазаллари ишқий ўз ўрнига эга бўлиб, бу деталь ҳар доим
мавзудалиги боис маъшуқа таъриф- гўзал ва таъсирчан ташбиҳлар
тавсифи ва у билан боғлиқ ҳолат- яратилишига сабаб бўлган. Бу
тимсоллар марказий объектга айланган. ташбиҳлардаги асосий нуқта ѐр босган
Буни туркий шеъриятнинг улуғ изларнинг ошиқ кўзларига шифолиги,
намояндаси Алишер Навоий ғазалида интизорлик, эъзоз ва ѐруғлик каби
юксак поэтик тасвирини топган ―мардум‖ маънолар жамлигидир.Баъзида бу деталь-
сўзи ва синонимларини қўллашида унинг образ Яъқуб ва Юсуф тимсоллари билан
Навоий бадиий оламига муносабати келиб Юсуфнинг кўйлагига рамз қилинган
сифатида намоѐн бўлганлигида ҳам кўриш ўринлар ҳам учрайди.Навбатдаги ўринда
мумкин. Шоирнинг ҳар икки тилдаги шоир томонидан мардум сўзи замирида
тасвирларида Навоий бадиий тафаккури ва тўтиѐ сўзининг шифо берувчи маъноси
маҳоратига эргашиш кўзга назарда тутилади:ѐр қорачиғи нуридан
ташланади.Тажниси такрир асосидаги кўриш қобилиятини йўқотган ошиқ
қуйидаги байтда шу ҳолни кузатиш қорачиғи шифо топади, яна кўра
мумкин.Омоним сўз (мардум) ҳар икки бошлайди. Бунда мардум ва тўтиѐ
ўринда ҳам Навоий назарда тутган мазмун сўзларининг ўзаро ички боғлиқликда
ва тартибга яқин келади: қўлланганини сезиш мумкин:
Эй гўзалим, ѐрим, айла мардумлиғ, Ёрутардим юлдузимни нуридин кўз
(Қаро кўзим келу, мардумлиғ эмди мардумин,
фан қилғил) Айлар эрдим чашми нобиноми бино
Кўзларим мардумиға жо(й) қилғил. кошки.
(Кўзим қаросиға мардум киби ватан Яна бир кичик деталь-асо образининг
қилғил) ўз маъносини сақлаган ҳолда ѐр
Бу сўзнинг бир қатор маънолари киприклари билан ташбиҳ қилиниши гўзал
бўлишига қарамай, аксарият ҳолларда кўз манзара яратган:
қорачиғи ва шу билан боғлиқ маънолар Бул букук қаддимға бўлғон эрди
чизиғида тасвирланишига сабаб, айтиш мужгони асо,
мумкинки, Навоий шоҳбайтидан кейинги Қоши меҳробин қилур эрдим
таъсир ва шу асосдаги талқинлардир. мусалло кошки.
Жомеънинг ўзбек ва форс-тожик Ҳар икки тилдаги ғазал, мухаммас,
тилларидаги ғазалларида ҳам мардум сўзи рубоий ва марсия-таърихларида унинг
маъшуқа ва у билан боғлиқ янгича шоирликмаҳорати бир хилда намоѐн
тасвирлар юзага келишига сабаб бўлади. Жомеъ зуллисонайнлик асосида
бўлганлиги кўзга ташланади: шаклланган мумтоз адабиѐт анъаналарини
Ту ҳамчу тўтиѐ дар дидаи ман эй ўзининг икки тилдаги шеърлари билан
гулираъно, муваффақиятли давом эттирган деб
эътироф этишга ҳақли шоирлардан

71