Page 67 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

ГРАДУОНИМЛАР ИЗОҲЛИ ЛУҒАТИНИ ТУЗИШ МАСАЛАЛАРИ
Джумабаева Ж.Ш.
ЎзМУ, филология фанлари доктори, доцент.

Калит сўзлар: лексикография глоссарий вокабулярия, информацион технологиялар,
синонимлар, антонимлар, фразеологик бирликлар, этимологик.

Лексикография инсоният қадим ва ибораларнинг кўплиги олдингиларидан
замонлардан бери шуғулланиб келаѐтган фарқ қилади.
фаолият турларидан ҳисобланади. Агар Назарий лексикографиянинг пайдо
биз Шумер маданиятига мурожаат бўлиши назарияларнинг умумлашуви
қиладиган бўлсак, эрамиздан олдинги натижасида чоп этилган қуйидаги ишлар
асрлардаѐқ инсонлар тушуниши қийин билан боғлиқ: Маҳмуд Кошғарийнинг
бўлган ҳодиса ва ҳолатларни англашга ―Девону-луғотит-турк‖, Алишер
ҳаракат қилиб, уларни ифодалашда Навоийнинг ―Муҳокамат ул-луғатайн‖, Х.
ишлатиладиган сўзларнинг рўйхатини Касареснинг ―Введение в современную
тузишган. Улар шу рўйхат ва ундаги лексикографию‖, Л.В.Щербанинг ―Опыт
изоҳларни глоссарий ѐки вокабулярия деб общей теории лексикографии‖,
аташган. Луғатларнинг ҳозирги кўриниши В.Виноградовнинг ―Лексикология и
XVI асрда пайдо бўла бошлаган. ХХ асрга лексикография‖, П. Ступин
келиб луғатшуносликда жуда катта ―Лексикография английского языка‖,
тажриба тўпланди, буни ҳар хил турдаги F.W.Householder and Sol Saporta ―Problems
луғатларнинг чоп этилишида кўришимиз in Lexicography‖, J.Dubois C.Dobois
мумкин. ХХ асрнинг ўрталарига келиб эса ―Introduction a‘la Lexicographie: le
лексикографик назария яратиш зарурати dictionaire‖, L.Zgusta ―Manual of
туғилди ва яратилди. В.В.Морковкиннинг Lexicography‖.
фикрича, лексикография назарияси Ҳозирги кунда лексикография
қуйидагиларни ўз ичига олади: жадаллик билан ривожланар экан, буни
лексикография тушунчасининг ўқув ва илмий-техникавий луғатларнинг
ҳажми, мазмуни ва структурасини қайта сони ва салмоғи кўпайиб, тобора
кўриб чиқиш; оммалашиб бораѐтганлигида кўришимиз
луғат турлари ва жанрлари мумкин. Бу борада олиб борилаѐтган
ҳақидаги таълимот; фундаментал тадқиқотлар ҳам шунинг
элемент ва параметрлар ҳақидаги яққол намунасидир. Масалан, рус
таълимот; лексикографияси соҳасида илмий изланиш
лексикографик қурилиш асослари олиб борган олим В.В.Морков-
ҳақидаги таълимот ва киннинг―Основы теории учебной
компьютерлаштириш имкониятлари; лексикографии‖(илмий маъруза шаклидаги
одатий луғат материаллари докторлик диссертацияси, 1990) ва С.В.
ҳақидаги таълимот; Гринев-Гриневичнинг ―Введение в
луғат ишини режалаштириш ва терминографию‖ илмий ишлари (1996)
ташкил этиш бўйича таълимот; шулар жумласидандир.
луғат тузиш қоидаларини ишлаб Информацион технологиялар,
чиқиш ва шакллантириш [1; 7-б]. компьютердан кенг фойдаланиш йўлга
Бугунги кунга келиб яратилган қўйилган бир даврда онлайн
назариялар, тўпланган тажрибалар асосида луғатларининг турлари кўпайганлиги ва
луғатларимиз янада мукаммаллашган уларнинг қулайлиги нафақат тилшунослар
ҳолда чоп этилиб, қулайлиги, улардаги сўз учун, балки чет тилларни ўрганишда
муҳим манба ва омил сифатида роль

66