Page 31 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

ЗУЛФИЯ ЛИРИКАСИДА ТУЙҒУЛАР ТАДРИЖИ

Умурова Гўзал Хотамовна,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси ф.ф.н.

Калит сўзлар: лирика, лирик кечинма, лирик қаҳрамон, бадиий маҳорат, поэтик
тафаккур, семантик такрор, ишора, мимика, ирода, идрок.

Зулфия ҳақида ѐзганларнинг деярли билвосита тавба-истиғфори учун восита
барчаси унинг ҳисларни бавосита – ―нарса- бўлиб хизмат қилишлари мумкин. Реал
ҳодисалар олами‖ орқали ифодалаш дунѐ образлари субъект кечинмаларини
характери ҳақида қайд этишади. атроф-дунѐ ва унинг идроки ўхшаш
Бошқалардан фарқли тарзда, Зулфия бўлгандагина шундай ифодалай олади.
нарсаларни уларнинг бошдан Зулфия бадиий тизимида реаллик ва
кечирилаѐтган лаҳзалар билан тушунарсиз онгнинг ўзаро муносабат механизми айнан
боғлиқлигида тушуниш ва севиш шундай кечади.
лаѐқатига эга. Объект ва унинг субъектив идрок
Ҳар қандай руҳий ҳолат, ҳар қайси қилиниши феноменологик таълимотдан
кайфият Зулфия шеърларида ташқи озиқ олади. Унга кўра, ―предметлар олами
дунѐнинг унга мос ҳодисаси билан онгга нисбатан имманент; у онгга
белгиланади. Муаллиф нарса-ҳодисалар, тааллуқли эканлиги туфайлигина ўзининг
буюмлар гапирганидан ортиқча объектив мазмунини топади‖ .
19
гапирмайди, ҳеч нарсани китобхонга Э.Гуссерлга кўра, бизнинг онгимиз
тиқиштирмайди, ўз номидан шарҳламайди. ўз-ўзича мавжуд предметлар билан эмас,
Унинг сўзлари атайлаб зоҳирий, босиқ ва балки феноменлар, яъни ―буюмларнинг
бетараф жаранглайди. Аммо қалбдаги онгдаги кечинмалар оқимида ўзини
улкан тўлғониш онлари хотирада намоѐн қилиши ва тайин этиши‖ билан иш
қоладиган шароит ва вазиятнинг майда кўради . Бу шуни англатадики, феномен
20
штрихларигача эсга туширади. Нарса- сифатида намоѐн бўладиган предметлар,
ҳодисаларнинг образлари семантик онгимизда биз уларга қанчалик қадр-
қўшалоқлик касб этади: баъзан улар худди қиммат белгиласак, шунчалик аҳамият
ҳодисаларнинг ўзи ҳақида тасаввур касб этади. Айни шу жиҳат Зулфия
уйғотса, баъзида нарса-ҳодисалар билан томонидан, авваламбор, интуитив равишда
лирик қаҳрамонни тўлқинлантираѐтган ҳис қилинади. Шоира лирик онгининг
туйғулар ўртасидаги интим-рамзий алоқа мазмунини атрофдаги реаллик образлари
гавдаланади. Лирик кечинма ўзига янги ташкил этади, дунѐсининг моҳиятини эса –
ифода топади, нарса-буюмлар, ҳодисалар нарсаларни уларнинг идрок қилиниш
билан алоқага киришиб, сюжетда оқимида илғаш ташкил қилади. У ўз
зичлашади. Нарса-ҳодисалар шоира лирик диққатини ҳиссий рефлексияга эмас, балки
стихиясининг вакилларига айланади. ўзини ўраб олган муҳитнинг онг
Қалб ҳаракати унда сўз, ишора, томонидан қабул қилинишига қаратади.
мимика, қилиқ-муомала орқали фақат Аммо дунѐ Зулфия шеърларида
ташқида ифодаланганидек мақом олади. идрокловчи онгдан айро эмас. Шунинг
Ташқи дунѐ унинг лирик тафаккурида учун ҳам реаллик картинаси доимо иккига
ички дунѐнинг ўзига хос белгиси сифатида бўлинади: ўз-ўзича муҳим ташқи дунѐ
келади, аммо шу билан бирга ўзининг реалиялари бир вақтнинг ўзида лирик
мустақиллигини йўқотмайди.
Нарса-ҳодиса ва табиат реалиялари
Зулфия шеърларида икки маънода 19 Огурцов А. П. Феноменология // Философский
ўқилиши мумкин – улар ўз-ўзи ҳақида ҳам энциклопедический словарь. – М.: 1983. – С. 718.
гапиришлари ѐки лирик қаҳрамоннинг 20 Свасьян К. А. Феноменологическое познание.
Пропедевтика и критика. – Ереван: 1987. – С. 37.

30