Page 32 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

қаҳрамоннинг руҳий ҳолатидан ҳикоя ѐруғлик бера оладики, улар қайноғидан
қилади. инсон ички олами ташқи дунѐ билан
Қандай қилиб шоира бундай бирикади ва пишиб, тошқолга айланади.
эффектга эришади? Зулфия табиат Аѐнки, ташқи реалияларнинг ҳар
картиналарини суверен тасвирлаш усулига қандай лирик тасвирида тагмаъно орқали
мурожаат қилади. Нарса-буюмлар шундай муаллифнинг эмоционал баҳоси сезилиб
кўрсатиладики, уларни сенсорли қабул туради. Бироқ Зулфияда – борлиқнинг
қилиш (кўз орқали кўриш) кўпинча ―кадр ташқи ва ички кўринишлари бирикиши
ортида‖ қолади: натижасида – нарса-буюмларнинг
Оқшом эди, ойдин кўприкда образлари семантик жиҳатдан икки
Барно қизу йигит турарди, планли, икки йўналишли бўлиб
Ойни кутган оқшомги кўкда гавдаланади. Бир томондан, улар объект,
Бешик-бешик булут юрарди. ташқи дунѐни ифодаласа, бошқа томондан
Булутларнинг ѐриб қучоғин, – уни қабул қилаѐтган лирик онгни
Ой кўрсатди олмос юзини. характерлайди. Қачонки Зулфия:
Мағрур ташлаб ерга нигоҳин, Севмай қўйдим тунни,
Тинглаб қолди йигит сўзини. (3-б.) Севмайман тунни.
Натижада нарса-ҳодисалар образи Бутун вужуд бўлиб кунни кутаман.
(―бешик-бешик булут‖, ―ерга мағрур нигоҳ Нафис, шафтолининг гулидай
21
ташлаѐтган олмос ой‖) шеър фазосида нурли Шаффоф нафасига юзим тутаман
йириклашади, олдинги планга чиқади, деса, китобхон кўз ўнгида табиатнинг
нафақат пейзаж элементи, балки ўз-ўзича муайян нафис картинаси жонланади.
муҳим аҳамият касб этадиган феномен Бундай эффектга образнинг кучли ҳис-
сифатида гавдаланади, ―ой ел сари майин ҳаяжон ифодалайдиган айричалиги, унинг
сузади‖, ―оқшом оғушига нур тўлиб‖, таркибига субъектив модаллик
―тонг кулгандай бўлади‖. Бу образларнинг унсурларининг (―Бутун вужуд бўлиб‖)
барчаси шеърда мустақил яшай бошлайди. сингдириб юборилганлиги, семантик
Бунга эришиш учун шоира такрорлар (―шафтолининг… шаффоф
туйғуларни майда тафсилотларигача нафаси‖) орқали эришилади. Аммо
ишлаб чиқади, дунѐни товушлар, ҳидлар, образнинг худди шу эмфатик қабариқлиги
ранглар, нафис шакллар уйғунлигида (кучли ҳис-ҳаяжонни ифодалаши), сўзлар
тасвирлашнинг ўзига хос – ―стереоскопик ифодасининг экспрессивлиги лирик
принципи‖га амал қилади. Дунѐни қаҳрамон ичидаги танглик ҳақида, уни
тантанавор-хушҳол қабул қилиш, унинг исканжага олган изтироблар ҳақида
предметлик табиатини тасвирлаш, турмуш таассурот уйғотади. Унинг қалб ҳолати
ва объектив борлиқни эстетик жиҳатдан нарса (шафтоли гули) образига
тенглаштириш Зулфия ижодида тўлиқ кавшарланади, қалайланади. Пировардида,
ифодасини топади. Айтиш жоизки, шоира предметли маънога эга сўз уларнинг
поэтик мактабининг деярли барча семантик ва эмоционал майдонларини
вакиллари ижодида шеър яратишнинг айни кенгайтирувчи қўшимча маъно орттиради.
шу манерасини кўришимиз мумкин. Қатъиян айтганда, руҳий
Айни пайтда, қайд этиб кечинмаларни гавдалантиришнинг
ўтилганидек, реал дунѐ образлари лирик Зулфияга хос йўсинининг моҳияти – ҳар
қаҳрамон қалбининг тузилишидан дарак қайси кечинмага бирор нарсадан
беради. Шоиранинг нарса-ҳодисаларни мувофиқлик излаш эмас, балки идрок
бадиий гавдалантиришдаги ўзига хослиги қилаѐтган онг ҳаракатларини
шунда кўринадики, лирик субъективлик моделлаштиришдир. Унинг новаторлик
қанчалик ѐрқин ифодаланган бўлса, улар тамойиллари шоиранинг шу пайтгача
шунчалик ҳаѐтийроқ, табиийроқ кўриниш
олади. Ўй-кечинмалар таранглиги 21 Зулфия. Асарлар. Уч жилдлик. 2-жилд.
Зулфияда баъзан шунақанги оташ ва Мушоира.– Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги Адабиѐт
ва санъат нашриѐти, 1985. – Б. 37.

31