Page 36 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

предметга бундай қарашни замонавий фан Лирик асар асосида ѐтадиган
28
ўзига мерос қилиб олган . кечинма – бу ўзига хос руҳий тозаришдир.
Зулфия лирикасида туйғулар ва У инсон томонидан реал ҳаѐтда синалган
ирода импульслари нима биландир (ѐки синалиши мумкин бўлган) нарсани
шартланганликда ва конкрет ҳодисаларга ижодий уюштириш ва бадиий жиҳатдан
йўналганликда берилади. Шеърдаги нарса- қайта ўзлаштириш натижаси ҳисобланади.
ҳодисаларни эслайлик: ―Кўздан, сўздан, Маълумки, лирикада ифодаланган
қўллардан узоқ / Букун сенга тўлар эллик кечинма эгасини лирик қаҳрамон деб аташ
ѐш. / Гўѐ майса эллик ѐшлик нақ – / Эллик қоида тусини олган. Ю.Н. Тинянов
ѐшдай боқади қуѐш. / Қалам, қоғоз ѐзув томонидан муомалага киритилган бу
ҳам гўѐ / Эллик ѐшли етук ва яқин. / термин адабиѐтшуносликда (унга синоним
Ҳамма реал, хаѐл ва рўѐ, / Ҳижрон, севги, бўлган ―лирик мен‖, ―лирик субъект‖
ѐғин ва чақин‖. Шоиранинг беором, бирикмалари билан бирга) муқим жой
романтик ва шу билан бирга ғам-ҳасратли олган 30 . ―Яратилган мен‖ (М.Пришвин)
ҳис-туйғулари унинг атрофдаги сифатидаги лирик қаҳрамон ҳақида
нарсалардан олган таассуротлари ҳамда нафақат алоҳида шеърларни кўзда тутиб,
хотирада қолган воқеалар орқали балки уларнинг туркумлари ҳамда бирор
очилмоқда. Муаллиф онгнинг турмуш шоирнинг бутун бир ижоди ҳақида ҳам
билан алоқаларини берадики, шеър гапирилади.
спецификаси шуни талаб қилар эди. Лирик қаҳрамон нафақат муаллиф,
Шеърда ҳасрат туйғуси реал воқелик унинг дунѐга муносабати, маънавий-руҳий
ҳодисаларига қарши реакция сифатида тажрибаси, қалб иродаси, нутқий ўзини
намоѐн бўлмоқда. Бадиий сўз муҳрлаѐтган тутиш манераси билан оддийгина
қалб ҳаракатлари қанчалик ноаниқ ва мустаҳкам алоқадор, балки аслида
сезилмас бўлмасин, китобхон уларнинг (аксарият ҳолларда) ундан ажралмасдир.
нималар орқали чақирилганини англайди Лирика асосан унинг ―бағри‖дагина
ѐки, ҳеч бўлмаганда, қайси таассуротлар автопсихологик бўла олади.
билан алоқадорлигини фаҳмлайди. Шундай бўлишига қарамай, лирик
Лирик кечинма сўзловчига (нутқ кечинма шоирнинг биографик шахс
соҳибига) тегишлидек туюлади. У фақат сифатида бошдан кечирганлари билан бир
сўзлар орқали белгиланиб қолмасдан (бу нарса эмас. Лирика фақатгина муаллиф
хусусий ҳол), максимал даражада намоѐн ҳис-туйғуларини худди ўзидай қайта
ҳам бўлади. Фақат лирикадагина бадиий тиклаб қолмайди, балки уларни
воситалар тизими бутунича инсон қалб трансформациялайди, бойитади, янгидан
ҳаракатини очишга бўйсунади. Ҳиссий яратади, юксакликка кўтаради ва
кечинма кўпинча мубҳамлик, ноаниқлик, кўркамлаштиради. Бундан ташқари
чалкашлик устун келадиган бевосита муаллиф ижод жараѐнида тасаввур кучи
ҳаѐтий эмоциялардан сезиларли фарқ билан шундай руҳий вазиятларни
қилади. Лирик туйғу – бу инсон руҳий яратадики, реал ҳаѐтда улар умуман
тажрибасининг квинтэссенцияси, ўзига хос учрамаслиги ҳам мумкин. Зулфияхоним
қуйқасидир. Адабиѐтнинг энг субъектив шеърларини кўздан кечирар эканмиз,
тури сифатида - дея ѐзган эди лирика улардаги барча мавзу ва мотивлар ҳам
ҳақида Л.Гинзбург, - у кўпроқ шоира шахсий ҳаѐтидаги воқеалар билан
муштаракликка, қалб ҳаѐтини худди мос келавермаслигига амин бўламиз. Бу
барчага баравар тааллуқлидек тасвирлашга ҳақда гап кетганда, рус шоири А.Блокнинг
29
интилади . ўз шеърларидан бирининг қўлѐзмаси
остига ―Бунақа нарса умуман бўлмаган‖
28
Лирикада ―кечинма образи‖ ҳақида қаранг.:
Сквозников В.Д. Лирика//Теория литературы. 30 Тынянов Ю.Н. Поэтика. История
Основные проблемы в историческом освещении. литературы. Кино. – С. 118. Лирик қаҳрамон
Роды и жанры литературы. – М.: 1964. С. 175-179. ҳақида яна қаранг: Степанов H.Л. Лирика
29
Гинзбург Л. Я. О лирике. – С. 7. Пушкина. – М., 1959. – С. 106-110.

35