Page 34 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

―Зулфия мактаби‖ деган ибора бир муддат Муайян бадиий принциплар
худди ҳавода муаллақдай турди ва ниҳоят системаси сифатида Зулфия мактаби бутун
Ҳ.Худойбердиева, О.Ҳожиева, бошли ўзбек адабиѐтига у ѐки бу тарзда ўз
Қ.Раҳимбоева сингари шоиралар ўз таъсирини ўтказди. Одатда, бу мактаб эсга
талантларини намойиш этганларидан сўнг олинганда Зулфияни яқиндан билган,
том маънода ўз ўрнида ишлатила меҳрига қонган, таълимини олган, ғоявий-
бошланди. Зулфия ижодига хос йўналиш бадиий жиҳатдан унга яқин турадиган,
мавжудлигини ҳатто демократик поэзияга тўғридан-тўғри таъсирини ўзида ҳис
кўпинча душманлик билан қаровчи қилган шоиралар тушунилади. Объектив
мунаққидлар ҳам тан олишар, аммо баъзан сабабларга кўра, уларнинг аксарияти
Зулфиянинг ўзига алоҳида урғу Зулфия ташкил қилган ѐки раҳбар бўлган
берганлари ҳолда у яратган мактаб журналларда ишлаганликлари ҳам сир
вакиллари ижодини ерга уришга уринишар эмас, у пайтлар давр, муҳитнинг ўзи шуни
эди. талаб қилар эди. Шоиранинг ѐрқин
Албатта, бу мактаб давомчилари иқтидори, ѐниқ ижоди бошловчи
шеъриятининг ўзига хослигини холис ва ижодкорларда нафақат тақлид қилиш
бетараф баҳолашдан кўра, ўктам шоира истагини уйғотиши, балки ижодий
билан камтар шоиралар ижоди ўртасидаги индивидуалликнинг аҳамиятини тўғри
фарқни кўриш осонроқ. Бироқ, бир тушунадиган кишини жуда мураккаб
пайтлар Салтиков-Шедрин айтганидек, ҳолатга тушириб қўйиши, кўнглига
―Фан ва адабиѐт соҳаларидаги иккинчи ―менинг ѐзганларим бу чўнг шеърият
даражали арбобларнинг аҳамияти ҳам оз ѐнида кўримсиздай туюлмасмикан‖ деган
эмас... Ҳар қайси мактаб ўз устасига ҳам, иштибоҳни чақириши мумкин эди. Ёш
устачалари-ю, қора ишчиларига ҳам эга шоиралар Зулфия таъсирини ҳамма вақт
бўлади, аммо танқид, айрим сўз ҳам уйғун ўзлаштира олмасдан унинг
усталарини ўз ҳукмига лойиқ кўриб, мавзу ва образларини такрорлашар, бу
уларнинг ортидан бораѐтганларни кўзга билан даврнинг умумий поэтик
илмаса, албатта, ҳақ қарор топмайди. маданиятига зарар етказиб қўйилган
Мактаб фаолиятининг характерли ҳолатлар ҳам учраб турарди.
жиҳатларини тадқиқ қилишда адабий Бундан ташқари, ижодий
таъсир ва тақлид масалаларини бир четга мактабларнинг пайдо бўлиши ва гуллаб-
суриб қўйиш танқидий тадқиқотга зиѐн яшнаши учун зарур бўлган қатор
23
келтириши мумкин‖ . омилларни ҳам санаб ўтиш керак.
Хўш, ўзбек адабиѐтидаги Зулфия Биринчидан, ―мактаб‖ сарҳадларининг ўзи
мактаби қандай мактаб ўзи? Ҳаммасидан – етарлича шартли ва оғувчан нарса, чунки
аввал поэтик мактаб деганда бирор бир ―мактаб‖нинг ҳар қандай шоири бошқа
миллий адабиѐтда тарихан шаклланган шоирлар, баъзан кўплаб йўналишлар
маълум бадиий принциплар тизими таъсирида ҳам шаклланиши мумкин.
тушунилади. Аммо бадиий тараққиѐт Шунинг учун Зулфиянинг қачон ва қандай
тарзи шундайки, бундай мактабнинг таъсир кўрсатганлигини, бу таъсир қачон
тарихий қонуниятлари алоҳида бир ҳал қилувчи ва ўта муҳим аҳамият касб
индивидуал ижодкор зиѐси билан этганлигини осонгина илғаш душвор
ѐрқинроқ кўринади. Зулфия ўзбек масала. Иккинчидан, бирор шоирнинг
шеъриятининг янги босқичида аѐл кўплаб шоирларга таъсири масаласини
шоиралар йўлбошчиси бўлишдек тарихий ўрганаѐтиб, ушбу таъсирнинг
заруриятни уддалай олди ва табиийки, буткулқамровлик касб этганини тўла-
унга ўз исмини берди. тўкис исботлаб беришнинг имкони йўқ.
Ижодий мактаб доирасида турли
жиҳатлар, мисол учун, бир-бири билан
уйғун тушмаган ―мактаб‖ ичида
23 Салтыков-Щедрин М. Е. Собр. соч. в 20-ти т., т. ―мактаб‖лар бўлиши мумкин (Бу ўринда
9. – М.: 1970.– С. 343-344.

33