Page 35 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

Ҳ.Худойбердиева билан О.Ҳожиева ―маданият инъикосининг энг зарур
шеърияти бир-биридан тамомила бўлмаса- шаклларидан бири ҳисобланадиган ва
да, поэтик жаранглашда айрича ўзида давр маданий тафаккурига хос
хусусиятларга эгалигини эслаш кифоя). муайян дунѐ картинасини, алоқалар
Зулфия лирикасининг аҳамияти тизимини мужассамлантирадиган‖ жанр
унинг халқоналиги билан белгиланади. категориясида ўз аксини топади.
Шоира халқ ҳақида оддийгина ѐзмас, агар Поэтик олам – бу поэтик матн
Марина Цветаеванинг сўзлари билан билан боғланишда бўлган лисоний
айтиш жоиз бўлса, ―халқ бўлиб борлиқдир. У ҳақда сўз борганда алоҳида
гапирарди‖. Зулфия талант ва поэтик матн, матнлар мажмуи ѐки муайян шоир
тажриба бобида ўзига яқинлашган кўплаб барча асарларининг поэтик олами ҳақида
шогирдларидан фақатгина туғма гапириш мумкин. Поэтик олам – мураккаб
қобилияти билан эмас, айнан халқ тушунча; унга ―олам картинаси‖, яъни
шоираси, халққа яқин шоира эканлиги ―объектлар, воқеалар, вазиятлар, нарса-
24
билан ажралиб турарди. Шоиранинг буюмлар жамулжами‖ ва дунѐни кўриш,
таъбирича, ―шоирнинг халқчиллиги – бу, яъни унинг тузилиши ҳақида шоир илгари
балки, аввало ижод доирасининг сурадиган тасаввурлар – дунѐ ҳақидаги
кенглигидир, улкан қамров билангина халқ тафаккур ҳам киради . Олам картинаси
25
онгининг теранликларини, санъатини, ҳам, дунѐни кўриш ҳам шоир ижодининг
миллий ўзига хослигини ифодалаш турли босқичларида бир-бирига тўғри
мумкин‖. Тўғри, бошқалар ҳам халқнинг келмаслиги мумкин. Шунинг учун ҳам
характерини ойдинлаштиришга, халқнинг поэтик олам – турғун эмас, динамик
дилидагини айтишга уринардилар. Аммо тушунча: унда ўзгарувчанлик параметри
Зулфия бу хислатларни ўз-ўзича, янгидан муҳрланган.
очар ва таҳлил асносида янгича бадиийлик Лирикада жўшқин ўй-фикрлар,
кашф этарди. Аксарият шоиралар бўлса, ирода импульслари, таассуротлар, ақлдан
Зулфия топган усуллар билан қаноат ташқари туйғу-истаклар каби инсон
қилишарди. онгининг айро ҳолатлари 26 бош планга
Тарихий-адабий тараққиѐт мазмуни кўтарилади. Лирика – деган эди
дунѐ, инсон ва унинг замон-макон Ф.Шлегель, - доимо ўз-ўзича муайян
чегарасидаги турмуши ҳақидаги янгича ҳолатни, масалан, ҳайратнинг жўш
тасаввурларнинг эстетик ўзлаштирилиши уришини, ғазаб, оғриқ, қувончнинг
билан белгиланади. Оламни идеал дунѐ ва лаҳзалик шиддатини – аслида бутун
одамларни идеал инсон даражасига бўлмаган аллақандай бутунликни
етказишга уриниш бу жараѐнни тасвирлайди. Бунда ҳисларнинг бирлиги
ҳаракатлантирувчи куч ҳисобланади. Ўз зарур бўлади 27 . Лирик поэзиядаги
моҳиятига кўра инсоншунослик
саналадиган сўз санъатининг бутун
ривожини айнан шундай ижодий кўрсатма
билан таърифлаш мумкин. Ҳар қандай
тарихий-маданий даврнинг адабий
24
Падучева Е.В. Референциальные аспекты
жараѐни марказида ҳамиша ўша семантики предложения. // Известия, 1984. № 4.
маданиятни яратувчи асосий куч – инсон 25 Арутюнова Н.Д. Язык и мир человека. –
категорияси ѐтади. Худди шу тушунча М.: Языки русской культуры, 1999. – С. 112.
дунѐ картинасини шакллантиришнинг 26 Немис олими Ю.Петерсен лирика
амалий ифодаси бўлиб, унинг тадрижий табиатини шу термин (Zustand – ҳолат) мурожаат
тараққиѐти тарихий-маданий ҳаракатнинг қилиб, тушунтириб берган эди; эпос ва драма
соҳасини эса, унинг фикрича, ҳаракат (Handlung)
кейинги ривожини белгилаб беради. ташкил этади. Қаранг: Petersen I. Die Wissenschaft
Шахс қадр-қимматининг асосий von der Dichtung. Bd 1. Weik und Dichter. – Berlin,
жиҳатларини, унинг ижтимоий-маданий 1939. – S. 119-126.
тизимдаги ролини тушуниб етиш 27 Шлегель Ф. Эстетика. Философия.
Критика: В 2 т. Т. 2. – С. 62.

34