Page 55 - 4-сон 2018 йил
P. 55
Хорижий филология №4, 2018 йил
ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА ЯШАБ ИЖОД ЭТГАН ШОИРЛАР
Шукуров Фозилжон Махмадович,
СамДУ ўқитувчиси
Таянч сўзлар: Ҳалил Султон, Бисотий, Ҳасирий, девон, қўлѐзмалар, қасида, ғазал,
қитъа, мухаммас, рубоий, фард.
Соҳибқирон Амир Темурнинг қирраларини кўрсатади ва ҳатто ўз
вафотидан сўнг 1405 йили Самарқандни девонини тузишга киришади. Ўз устози
қўлга киритиб тахтни эгаллаган Хожа Исмат маслаҳати билан у Ҳасирий
Мироншоҳ ўғли Ҳалил Султон қисқа тахаллусидан воз кечиб "Бисотий"
муддат, яъни 1509 йилгача ҳукмронлик тахаллусини қабул қилади ва шу ном
қилган бўлса ҳам Самарқанд адабий билан мадҳий қасидалар, ишқий ғазаллар
муҳити ривожи учун имкониятлар яратди. ва бошқа жанрларда ижод қилади. Ўзининг
Бобоси Амир Темур сингари илм ва бир байт шеъри билан машҳур бўлиб,
адабиѐт соҳасига эътиборни кучайтирди. Ҳалил Султондек Темурийзодага манзур
Халқ ичидан чиққан шоир ва уламолар бўлган шоир шеърлари Темурийлар
саройга жалб этилиб, уларга ҳомийлик салтанатидан ташқарида ҳам ўз
кўрсатилди. Бунинг натижасида сарой ихлосмандларига эга бўлади. У ўз устози
доирасида фаолият юритилаѐтган илм ва Хожа Исматнинг Носир тахаллусини ҳам
адаб аҳли ўртасида унга нисбатан ҳурмат таъкидлаб, жамладан ѐзади:
ва эҳтиром уйғонган эди. Самарқанд
адабий муҳитига таъсир кўрсатган ва
ўзидан катта из қолдирган шоирлардан Таржимаси: Сен Бисотийнинг
бири Хожа Исматуллоҳ Бухорий эди. шеърини Носирникидан кам билма, бунинг
Хожа Фахриддин Исматуллоҳ бин учун мен даъвогарлик қилиб лоф уришим
Масъуд Исмат Бухорий 1365-1374 мумкин.
йилларда Бухоро шаҳрида таваллуд топиб, Давлатшоҳ Самарқандийнинг
ўз замонасида Хожа Исмат номи билан "Тазкират уш-шуаро" асаридан ташқари,
машҳур бўлган. У болалигидан Мавлоно Бисотийнинг ҳаѐт ва фаолияти
Бухоронинг забардаст устозларидан сабоқ хусусида Мавлоно Озарийнинг "Жавоҳир
олади. Маълумотларга қараганда Хожа ул-асрор" ва Мир Алишер Навоийнинг
Исмат ўз даврининг машҳур уламоларидан "Мажолис ун-нафоис" тазкираларида ҳам
бири бўлиб, хусусан, шеърият соҳасида қимматли маълумотлар келтирилган.
катта маҳорат эгаси эди. Бир муддат Аммо бу манбаларда ҳам шоирнинг
Носирий тахаллуси билан ижод қилган. туғилган йили, оиласи ва вояга етганлик
Хусусан, аруз ва иншо-муаммо санъатида даври ҳақида ҳеч нарса келтирилмаган. Бу
катта маҳоратга эга бўлган. Ҳалил Султон ҳақда фақат бизгача этиб келган шоирнинг
салтанати даврида унинг саройига жалб девонидан маълумотлар топиш мумкин.
этилади ва шон-шуҳрат қозонади. Унинг Саройда шоир улкан шон-шуҳрат ва
саъй-ҳаракати билан Самарқандда адабий мавқега сазовор бўлиб, буюк ғазалнавис
муҳит ривожланиб, маҳоратли шоир-у сифатида танилади. Чунончи, Мавлоно
олимлар саройга жалб этилади. Жумладан, Озарий "Жавоҳир ул-асрор" асарининг
"Ҳасирий" тахаллуси билан машҳур бўлган учинчи фаслини ғазал жанрига бағишлаб,
самарқандлик шоир Сирожиддин ҳам Бисотийни ҳатто Ҳофиз Шерозий ва Камол
унинг назарига тушиб, саройга Хожандий каби улуғ ғазалгўй шоирлар
келтирилади. Хўжа Исмат бу истеъдодли қаторига қўяди. Қайд қилиш жоизки,
ѐш шоирни қўллаб-қувватлайди. "Жавоҳир ул-асрор" Бисотий Самарқандий
Ҳақиқатан ҳам, Хожа Сирожиддин қисқа ҳақида маълумот берадиган энг қадимий
муддатда ўз истеъдодининг номаълум манба саналади. Бисотий девонини тадқиқ
54
