Page 57 - 4-сон 2018 йил
P. 57
Хорижий филология №4, 2018 йил
бурун ундан илм-у адаб ўрганиб таниқли нусха ҳисобланади. Китоб "Жунгае ашъор"
шоир даражасига эришган. Чунончи, бу а шеърлар тўплами шаклида жамланган
борада ўз девонида айтади: бўлиб, "Мажмуъаайе ашъорае ѐздаҳ нафар
шуъароайе маъруф" - Ўн бир нафар
машҳур шоирнинг шеърий тўпламлари"
деб номланади. Мавлавий Жалолиддин,
Саъдий ва Ҳофиз, Ироқий ва Авҳадий каби
Таржимаси: Эй Хожа Абдулмалик, шоирлар қаторида китобда Исмат
маънавий нурларнинг келиб чиқиши ва Бухороий ва ҳошияда унинг шогирди
инс-у жонларнинг пешвосисан. Сенинг Бисотий Самарқандий шеърлари
остонанг омонлик гулшанидир. Ёрқин келтирилган. Унинг лирик шеърлари
юрагинг маънавий қуѐш билан тавъамдир. машҳур бўлиб, халқ орасида қўшиққа
Аммо Хожа Исматуллоҳнинг айланган.
фаолияти Самарқандда узоқ давом этмади. Исмат Бухороий ижодида бир
1409 йили Ҳалил Султон тахтдан томондан ХV асргача бўлган форс-тожик
ағдарилгандан сўнг Хожа Исмат ҳам адабиѐти ютуқлари мужассамлашган
Бухорога қайтиб боради. У ўз бўлса, иккинчи томондан унинг шеърияти
ҳомийсининг мағлубиятидан чуқур адабиѐтнинг кейинги даврларига ўз
қайғуга ботади. таъсирини ўтказган. Шоир рубоий, қитъа,
Султон Ҳалилдан кейин Мирзо топишмоқ, фард ва бадиий санъатларни
Улуғбек тахтга ўтиради ва у ҳам илм ишлатишда катта маҳорат кўрсатиб бу
аҳлига катта илтифотлар ва ҳомийликлар шеърий шаклларда турли маъноларни
кўрсатиб, жумладан Хожа Исматни ҳам ифода этган. У бундай шеърий
саройга таклиф этади. Аммо Хожа Исмат жанрларнинг ривожига муносиб ҳисса
сарой ишидан бутунлай воз кечиб қўшган. Таъкидлаш жоизки, Исмат
таркидунѐчилик қилади ва дарвешлар Бухороий форс-тожик адабиѐти таърихида
ўртасида ҳаѐт кечиришни афзал кўради. тожик ва ўзбек тилида шеърлар битган
Бунинг натижасида, унинг обрў-эътибори биринчи шоирлардан саналади. Унинг
халқ орасида янада ортиб боради ва таъсирида шаҳзода Ҳалил Султоннинг ўзи
шуҳрати ошади. У дарвешлик ва ҳам икки тилда шеърлар ѐзиб, ҳатто ўзбек
фақирликни подшоҳлар дунѐсига қарши тилида девон ҳам яратган эди. Агар
қўяди. Исмат Бухороий Бухорода оламдан Сомонийлар даврида форс-тожик тилида
ўтган. "Гулшани адаб" (3-жилд, Душанбе, шеър ѐзиш анъанага кирган бўлса, ХV
1976) тўпламида шоирнинг вафоти 1437 асрга келиб, шоирлар туркий-ўзбек тилида
йил деб кўрсатилган. Хожа Исматуллоҳ ижод қила бошладилар. Исмат Бухороий
ўзидан 10 минг байтдан иборат тўлиқ бу анъанага асос солган шоирлардан бири
"Девон" қолдирган ва ушбу девон қасида, ҳисобланиб, ундан кейин аста-секинлик
ғазал, қитъа ва қисқа маснавийлар, ҳамда билан шоирлар ўртасида зуллисонайнлик
1100 байтдан иборат "Иброҳим Адҳам" анъанаси Мовароуннаҳрда ривожлана
маснавийсини ўз ичига олади. Бугунги бошлайди. Бу фикрларни тасдиқлаш учун
кунда шоирнинг девони нусхалари Алишер Навоийнинг "Мажолис ун-
дунѐнинг кўпгина кутубхоналарида нафоис" асаридан парча келтирамиз:
мавжуд. Жумладан, Тожикистон Фанлар "Ҳалил Султон - Ҳазрат султон ус-
академияси шарқ қўлѐзмалари фондида салотиннинг воқеасидан сўнгра Самарқанд
1777 ва 160 рақамлари қўлѐзмалари, тахтида салтанат қилди. Зурафо ва шуаро
Фирдавсий номидаги Тожикистон давлат мажлисида жамъ бўлурлар эрди.
кутубхонасидаги 401 рақами остидаги Машҳурдурким, ўзи шеър айтир ерди.
қўлѐзмаларида сақланиб келинмоқда. Андоқким, девони таърифида Хожа
Шоир девонининг қўлимиздаги электрон Исматуллоҳ қасида айтибдур, аммо тилаб
варианти ҳам Теҳрон шаҳри Миллий топилмади, ушбу матлаъидан ўзгаким:
кутубхонасининг 13003 рақами остидаги
56
