Page 59 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

“SADDI ISKANDARIY” DOSTONIDAGI ME‟ROJGA BAG„ISHLANGAN
BOB BADIIYATI

Gafurova Shahnoza Akramovna,
SamDU mustaqil tadqiqotchisi

Kalit so„zlar: me‟rojnoma boblar, me‟roj voqeasi, tarse‟, tashbeh, tamsil.

Alisher Navoiy o‗z dostonlarida holda fikridan qaytib uni qop-qora, mushkin
an‘anaviy muqaddima boblarni to‗liq sochga qiyoslaydi:
keltirgan, jumladan Payg‗ambar (s.a.v.) Demay xolkim, gesuyi mushkrez,
tavalludi, nabiyligi, mo‗jizalari va me‘roji Qilib ofaninish uza mushkbez.
haqida alohida boblar keltiradi. Na‘t boblar Bu yerda ishtiqoq san‘atini qo‗llab
dostonlarning kirish qismida an‘anaviy boblar sochning (tunning) ham qop-qora, ham
sifatida hamd va munojotlardan so‗ng keladi. xushbo‗y ekanligini ifodalayapti. Kecha
―Alisher Navoiy ijodida na‘tlar muhim ta‘rifida davom etgan holda uning juda ajoyib
ahamiyatga ega. Ularda shoirning islomga va go‗zalligi, xush isliligi keltiriladi.
munosabati aks etgan. Navoiy Hazrati Kecha ta‘rifidan so‗ng Payg‗ambar
Muhammadni insoniyat tarixida yangi, barhaq (s.a.v.) tavsifiga o‗tiladi hamda o‗sha kecha
dinni joriy etgan ulug‘ zot, karomatli va Ummahoniyning uyida edi deb keltiriladi:
sharofatli inson sifatida qizg‗in muhabbat Quyoshdek ulusdin nihoniy bo‗lub,
bilan tasvirlagan‖ [Muhiddinov: 71-bet]. O‗z Yeri hujrai ummahoniy bo‗lub.
o‗rnida na‘t boblarni vasf na‘tlar va Shunga o‗xshash misralar Navoiyning
me‘rojnoma na‘tlarga bo‗lib o‗rgansak boshqa dostonlarida ham uchraydi. Jumladan,
to‗g‗riroq bo‘ladi [G‗afforova: 10-bet]. ―Layli va Majnun‖da:
Me‘rojnoma boblar shoirning falsafiy, axloqiy Bir xobgahi nihoni ichra,
–ta‘limiy va komil inson haqidagi qarashlarini Manzilgohi Ummahoni ichra.
ifodalashda muhim vosita hisoblanadi. ―Sab‘ai sayyor‖da:
Dostonlarni o‗rganar ekanmiz, me‘rojga Bo‗yla tun ul mohi Muniri Jahon,
bag‗ishlangan boblar ―Xamsa‖ning beshala Ummahoniy uyida erdi nihon.
dostonida ham va ―Lison ut-tayr‖dostonida Agar yuqoridagi baytlarni tahlil qilsak,
ham borligiga guvoh bo‗lamiz. Ayni vaqtda hammasidan Ummahoniyning uyida edi
bu boblar bir-biriga o‗xshamagan, original ma‘nosi kelib chiqadi. Me‘roj haqidagi
tarzda yaratilgan. Me‘rojnoma boblar hajm manbalarda Payg‗ambar (s.a.v.) o‗sha tunda
jihatdan ham turlicha: ―Hayrat ul-abror‖da 53 Ka‘baning Xotiym qismida yotganligi aytib
bayt, ―Farhod va Shirin‖da 68 bayt, ―Layli va o‗tiladi [Sog‗uniy: 94-bet]. Yana ba‘zi
Majnun‖da 100 bayt, ―Sab‘ai sayyor‖da 92 asarlarda ammasi – amakisi Abu Tolibning
bayt, ―Saddi Iskandariy‖da 125 bayt va qizi Ummuhoniyning uyida edi deb keltiriladi
―Lison ut-tayr‖da 53 baytdan iborat. [Lutfiy A.:105-bet].
―Saddi Iskandariy‖ dostonidagi bob Shu ma‘lumotlarga tayangan holda
hajm jihatidan ham, mazmun jihatidan ham Navoiyning baytlarini Ummahoniy uyida edi
eng katta va mukammali hisoblanadi. Shu tarzida tahlil qilishni ma‘qul topdik. Keyingi
tufayli ushbu bobni ko‗rib o‗tsak. baytlarda Jabroil (a.s.) va Buroq ta‘rifi
Me‘roj voqeasi tunda bo‗lib o‗tganligi beriladi:
hammamizga ma‘lum.Navoiy Me‘rojnoma Ki nogoh chaqildi bir tez barq
boblarni tun tasviri bilan boshlaydi.―Saddi Ki ofoqni qildi nur ichra g‗arq.
Iskandariy‖dagi bobda keltirilgan birinchi Demay barqkim, toyiri barqsayr
baytda kechani – me‘roj voqeasi bo‗lib o‗tgan Qo‗lida bir ul nav‘kim barqtayr.
tunni koinot jamoliga chiroy qo‗shuvchi xolga Buroqning o‗zagi ―barq‖ (yashin),
o‗xshatadi. Keyin ruju‘ san‘atini qo‗llagan Navoiy shunga ishora qilib, uning tez

58