Page 119 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

1. Морфологик ўзгаришларсиз, луғатга асосан бўлганлиги учун французча
ўзларининг манба тилдаги прототипига сўзларнинг инглиз тилида, айниқса,
айнан ўхшаш сўзлар. сўзлашув нутқида қай даражада учраши,
2. Морфологик жиҳатдан қисман уларнинг луғат билан бўлган семантик-
ўзгарган, манба тилдаги шаклига қисман синтактик мулоқоти тўғрисида тўхталган.
ўхшаш сўзлар. Француз тилидаги кўплаб сўзлар
3. Морфологик жиҳатдан тўла ўзгарган лотин тилидан кирган сўзларнинг
сўзлар ва семантик ўзлашмалар. ривожланиши натижасидир. Табиийки,
Ўзлашган сўзлар классификацияси жонли француз тилида бу сўзларнинг
фикрига қўшилади ва унга қўшимча қилиб кўпчилиги ўз шакл ва маъноларини
сўзнинг ёзилиши, айтилиши, уни ўзгартирган ва бирламчи лотин шаклидан
ўзлаштирган тил эгаларига танишлиги, катта фарқланишни бошидан кечирган.
ўзлашган тилда янги сўзлар ясай олиш Ўрта асрларда инглиз тилига Норман
қобилияти ва янги олган суффиксларига истилоси пайтида кўплаб француз сўзлари
қараб ўзлашган сўзлар фарқланмоғи ҳамда ўйғониш даврида классик лотин
керак”, -дейди. Немис олимининг бу тилидан кўплаб сўзлар бевосита кириб
фикрини бошқа олимлардан О.Б.Шахрай келган.
қувватлайди ва унга яқин иккинчи бир Классик лотин тилидан кириб
фикрни айтади: “...Сўз ўзлашувининг чет келган бу сўзлар француз тилидан кириб
сўзлар (“иностранные”) ва ўзлаштирмалар келган сўзларнинг бирламчи оригинал
(“заимствованные”) гуруҳларига бўлиб шакллари эканлиги маълум бўлди. Шу йўл
ўрганиш ёки уларни ўзлашган билан ҳам бир қатор лексик дублетлар
(“освоенные”) ва ўзлашмаган пайдо бўлди. Бунга қуйидагиларни мисол
(“неосвоенные”) деб номлаш масала қилиб келтириш мумкин:
моҳиятини аниқ оча олмайди. ...Чет
тиллардан қабул қилинган сўзларни қай Ўрта, Қадимги француз тилидан инглиз
даражада шаклан ёки функционал, қай тилига
даражада морфологик, фонетик ва Feat (жасорат)
орфографик мослашганини аниқлаш ва Treason (сотқинлик, хоинлик)
морфологик ҳамда акцентологик, ҳарф- Reason (онг, ақл-идрок)
товуш мутаносиблиги ҳамда сўз ясаш ва Dainty (нафис)
семантик хусусиятларини фарқлаш Лотин тилидан инглиз тилига XVI асрда
лозим”. fact (факт)
И.Крейн инглиз тилидаги tradition (анъана)
французча сўзларни ўргана туриб, янги ratio (коэффициент, муносабат)
“ассимиляциялашган” ва diginity (қадр-қиммат)
“ассимиляциялашмаган” терминларни camera (камера)
қўллайди. У инглиз тилидаги французча
сўзларни луғат асосида статистик ҳажмини Норман-француз тилидан қабул
аниқлаб, уларнинг фонема, графема- қилинган сўзлар бир қанча ўзгаришларни
фонема ва морфологик ўзлашиши бошдан кечирди ва француз тилидаги
хусусиятларини солиштириб ва таққослаб шаклига яқинлашди. Масалан, Чосердаги
чиқади. У ҳам ўзлашган сўзларни учга “viage” сўзи, ҳозирги инглиз тилидаги
бўлган: 1) тўла ассимиляциялашган; 2) “voyage” саёҳат сўзи орфографик
ярим ассимиляциялашган; 3) жиҳатдан француз тилига тўла мос келади.
ассимиляциялашмаган сўзлар 19 . И.Крейн Қадимги инглиз тилидаги “leal” (содиқ)
бу борада конкрет ва статистик сўзи “loyal” сўзига, “flauete” (флейта)
натижаларни айтса-да, тадқиқот иши (француз тилида flute) сўзи “flute” га
ўзгарди.
19 Шахрай О.Б.К проблеме классификации
заимствованной лексики. -“Вопросы языкознания”, Ўрта давр инглиз тилидан “douten”
1961, №2. феъли ва қадимги француз тилидаги

118