Page 120 - 4-2019
P. 120
Хорижий филология №4, 2019 йил
“douter” сўзлари “қўрқмоқ” маъносини алоқадор); Eye (кўз) – ocular (кўзга
билдиради. Масалан, “redoubtable” алоқадор); Mind (ақл) – mental (ақлий); Son
(қўрқинчли, ваҳимали) сифати ва “rederet” (ўғил) – filial (ўғилга алоқадор); House (уй)
(редут) оти. Ҳозирда бу сўзнинг эски – domestic (уйга алоқадор); The middle ages
маъноси ҳар иккала тилда йўқолди ва (ўрта асрлар) – medieval (ўрта асрларга
ҳозирги инглиз тилидаги “dоubt” ва алоқадор); Moon (ой) – lunar (ойга
француз тилидаги “daubter” феъллари алоқадор); Sun (қуёш) – solar (қуёшга оид);
“шубҳаланмоқ, гумон қилмоқ” маъносида Star (юлдуз) – stellаr ёки sidereal
ишлатилади. Инглиз тилидаги “danger” (юлдузларга алоқадор); Town (шаҳар) –
сўзи француз тилига “ҳокимият” urban (шаҳарга алоқадор).
маъносида кириб келган, аммо вақт ўтиши Мазкур мисоллардаги отларда
билан бу маъно инглиз тилида ўзгаришга талаффуздаги фарқлар ҳам мавжуд, аммо
учраган ва ҳозирда бу сўз “хавф-хатар” улар орасидаги фарқлар юқоридагиларга
маъносида ишлатилади. нисбатан катта эмас.
Ўзлаштирилган сўзлар маъносида Юқорида айтиб ўтилган
ўзгаришлар содир бўлишини бошқа сўзлар ҳолатлардан ташқари яна бир турдаги
мисолида ҳам кузатишимиз мумкин. дублетлар ҳам борки, уларнинг маъносида
“Machine” (машина), “machinist” ҳеч қандай фарқ йўқ. Ягона фарқ эса ўша
(машинист), “machinery” (механизм, сўзлар қўшимчаларининг талаффузида
машиналар) сўзлари француз тилидан бўлиб, бу фарқ сўзловчининг сўз охирини
кириб келган. Бунга инглиз тилига лотин қандай талаффуз қилишини аниқ билмай
тилидан қабул қилинган “Mechanization” – иккиланганлиги оқибатида келиб чиққан.
“механизация” сўзини қиёслаш мумкин. Бунинг боиси мазкур сўзлар китобий
“Механизация” сўзида эса машина, сўзлар бўлиб, оғзаки нутқда жуда кам
механизмлардан умуман ҳеч нарса қўлланилиши билан изоҳланади. Масалан:
қолмади. Инглиз тилидан machinal От
сифатида эса “ch” ҳарф бирикмаси икки Feud (феодалнинг ер мулки)
хил ўқилади (k) ва (ʃ). Feast (зиёрат)
Бу каби дублетларга celtic сўзини ҳам сифат
киритиш мумкин. Бу сўз икки хил feudatory, feodatary (феодалнинг ер
талаффуз қилинади. Агар бу сўз (keltik) мулкига алоқадор)
деб талаффуз қилинса, сўз “кельтларга festival, festive (зиёрат, тўй-томошага
алоқадор, кельтларга тегишли» деган алоқадор)
маънони билдиради. Агар бу сўз (seltik) labyrinthean (лабиринтга тегишли бўлган,
деб талаффуз қилинса, у фақат футбол labyrinthic лабиринтга алоқадор
командасининг номини билдиради. Инглиз labyrinchine - лабиринтсимон.
тилининг тарихий тараққиёти даврида бир Демак, “ўзлаштириш” ҳодисаси,
маънони билдирувчи икки сўздан иборат нафақат сўз ўзлаштиришда фойдаланиш,
лексик дублетлар пайдо бўлганки, унда от балки чет сўзларнинг имло ва талаффузи,
инглиз тилида ва мос келувчи сифат эса сўз ясаш хусусиятлари ва маъноларини
лотин тилидан кириб келган сўз ёрдамида ўзлаштириш орқали лексик дублетлар
берилади. Масалан: ясашда ҳам кенг қўлланилади.
Mouth (оғиз) – oral (оғзаки, оғизга
алоқадор); Nose (бурун) – nаsal (бурунга
Фойдаланилган адабиётлар
1. Арнольд И. В. Лексикология современного английского языка: -М.: Высш. шк.,
1986.- 3-е изд., переработ. и доп. - 295 с.
2. Миртожиев М. Ўзбек тили лексикологияси ва лексикографияси. Тошкент, 2000.
3. Турсунов У. ва бошқалар. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Тошкент, 1992, 183-186-б.
119
