Page 92 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

доирасида – таржима принципига ҳам Г.Гачечиладзе (у мазкур атамага аниқлик
айланган эди. Бошқа томондан эса, рус киритган) пайқаб қолди.
адабиётида романтизмнинг энг ёрқин Кашкин қарашлари унинг ҳаётлик
вакили деб тан олинган Жуковский, ўз чоғида, айниқса, ўлимидан кейин жиддий
таржимонлик принциплари нуқтаи баҳс-мунозараларга сабаб бўлди. Бу баҳс-
назаридан, немис романтизмига қараганда мунозаралар Кашкин тортишувларда
классицизмга яқинроқ туради. Агар кўзга у кескин бўлгани учунгина эмас (“Лингво-
қадар яққол ташланиб турмайдиган ёки стилистик турклар Шипкага ҳужум
реализм, натурализм, импрессионизм қилишда давом этяпти...” [4. 451], балки
сингари ҳали якунини топмаган даврларни кўпроқ бадиий таржима спецификаси
олиб кўрсак, “реализм”га ўхшаш тарихий- масаласини аниқ-равшан ифодалаб
адабий тушунчаларни таржимага нисбатан бергани учун юзага келди. Зеро, мазкур
кўр-кўрона қўллаш ўзини янада масала илк бор фан олдига қўйилаётган
оқламайди. эди (чунки таржиманинг бошқа турлари
Реалистик таржима концепциясида, кенг контекстда назарий идрок этилмаган
агар уни метафора деб англамай, яхлит эди). Кашкин учун асос бўлиб хизмат
“метод” деб тушунсак (Кашкин бу қилган эътиқод шу эдики, бадиий
тушунчани бир неча ўринда қулай “ишчи таржимада лисоний шакл эмас, балки унга
атама” деб тилга олади), албатта, муайян жо бўлган, сўзда гавдаланган образ, матн
зиддият мавжуд. Агар унга сингдирилган эмас, унга жо бўлган ва матнда муҳрланган
“ҳаққонийлик” маъносидан келиб чиқилса ҳаётий воқелик муҳимроқ, устуворроқдир.
(Кашкин буни энг муҳим деб ҳисобларди), “Сўз ва матнга чуқур кириб
у ҳолда “реалистик таржима” меъёрий боришдан мурод нима? Мурод –
қиммат касб этади – бундай таржима аслиятнинг борлиғини имкон қадар тўлиқ
бошқа ҳар қандай таржимадан юксак, аъло англаш бўлиб, аслият борлиғи эса
саналади. Шу маънода, “реалистик муаллифни қуршаган воқелик унинг
таржима” – П.Вайнберг назария мақомига қалбидан ўтиб, бадиий аксланишидан
кўтарган “яхши таржима”, ёхуд барча юзага келади”, деб ёзади Кашкин [4. 459].
учун таниш бўлиб қолган “адекват Бошқа бир ўринда эса бундай дейди:
таржима”, ёинки А.Фёдоров таклиф этган “Таржимон аслиятнинг илк
“тўлақонли таржима” билан синонимдир. саҳифалариданоқ ўзига ёт грамматик
Агар уни тарихий-адабий йўналишлар қурилмага тўқнаш келади, бундай вазиятда
ёхуд “метод”лар – реализм, романтизм, у ана шу тўсиқни ёриб ўтиб, муаллиф
натурализм ва ҳоказоларга яқинроқ воқеликни тўғридан-тўғри идрок
маънода тушунилса (Кашкин шундай этишининг илк, бошланғич софлигигача
тушунишга кескин қарши чиққан, лекин, етиб бормоғи лозим” [3. 469].
бу, барибир, баҳс-мунозара мавзусига Баъзи олимлар айни тавсиялар аслият
айланган эди), у ҳолда бир қанча матнига илтифотсиз муносабатда бўлишни
таажжубли саволлар пайдо бўлади оқлайди ва ҳатто аслият матнини бузиш
(романтизм асарини реалистик таржима учун эркинлик беради деб ҳисоблаб,
қилиш мумкинми, реалист ёзувчи қаттиқ эътироз билдирдики, бу эътироз
таржимада натуралист бўла оладими ва овози ҳозирда ҳам тингани йўқ.
ҳоказо). Бу саволлар ортида аслиятни Ваҳоланки, Кашкиннинг таржимоннинг
замонавий “реалистик” оҳангга солиб, касб этикасига доир қарашлари
қайта бичиб-тикиш истагига шубҳа билан ўзбошимчалик ғоясидан мутлақо йироқ
қараш истаги йўқми?! Айни зиддиятни, эди. Бу ҳақда у муттасил айтиб ҳам
қисман бўлса-да, И. Левий (у “реалистик келарди (“Сен ёзмагансан, муаллиф ёзган,
таржима” атамасини қабул қилган ва бу демак, ўз фаолиятингнинг ҳар бир
атамадан фойдаланган), И.Резвин (у босқичида, марҳамат қилиб, унга эргаш”
мазкур атамани буткул инкор этган) ва [3. 503].

91