Page 91 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

учун анъанавий ҳисобланмиш аллитерация энг илғор ижтимоий формация маҳсули,
тутиб турибди: ҳар учала сўз ҳам “п” деганга ўхшаш) формулалар сирасига олиб
товуши билан бошланади. Ва ниҳоят, киришга интилди. Бунга, эҳтимол, асосий
сарлавҳа ритмик жиҳатдан сўзларда тушунча сифатида “усул” (“метод”)
бўғинлар сони ортиб боришига атамаси қўлланилиши сабаб бўлгандир.
асосланган: бир бўғин + икки бўғин + уч Чунки собиқ иттифоқ даврида улкан
бўғин (агар боғловчи ҳам қўшиб эстетик аҳамиятга эга бўлган ва таржимага
ҳисобланса). Энди турли маслак ва услубга оид мақолалар учун одатий бўлган мазкур
мансуб мутаржимлар бу сарлавҳани тушунча фақат Кашкинга хос бўлмай,
қандай таржима қилишини хаёлан ундан ҳатто В.Брюсов ҳам фойдаланган
тасаввур этайлик. Шаклга лоқайд эди (бу тушунча Шлайермахердан, яъни
ҳисобдон-эмпирик “Перо, мўйқалам ва анча илгаритдан ишлатила бошлаган ва
оғу” деб “аниқ” таржима қилиб қўя уни нафақат Россияда, балки дунёнинг
қолади. Бу юзаки, саёз вариант инглизча бошқа мамлакатларида ҳам истифода
сарлавҳанинг мазмуний ва шаклий этишган). Аммо буларнинг бари Кашкин
яхлитлигига путур етказади, уни мақолаларида унчалик ишончли
жозибасидан маҳрум этади. Мазмунга янграмайди ва унинг қарашлари мағзини
лоқайд сўзбоз-шаклбоз эса, мазмунга ташкил этмайди. Олим қарашлари, ҳеч бир
менсимай қараган ҳолда, аллетерация шак-шабҳасиз, рус мумтоз адабиёти
ўйинига маҳлиё бўлади-да, сарлавҳани анъаналарига таянади.
“Қалам, қасам ва қасос”га ўхшаш бирор “Реалистик таржима” тушунчаси
шаклда таржима қилади. Бунда нафақат ортидан баҳс-мунозара юзага келди
мазмун ва шакл бирлиги, ҳатто маънонинг (уларда Кашкин мутлақо иштирок этмади).
ўзи ҳам бой берилади. Уйдирмачи- Унда таржима принциплари (ёки
импрессионист эса сарлавҳанинг оддий “метод”лари)нинг бирор даврдаги ҳукмрон
сўзларида ҳам сўз-образни кўриб, “Қаламу адабий принциплар (ёки “метод”лар)га
мўйқаламли оғу” деганга ўхшаш бирор муносабати асос қилиб олинди. Адабиёт
нима ясайдики, бу ҳатто Уайльднинг тарихчилари, юқорида ҳам гувоҳи
тушига ҳам кирмаган бўлса керак. бўлганимиздек, классицизм даври
Сериштаҳа эклектик эса қуйидагича таржимонларининг “ижодий эркинлик”
“тузатиш” киритади: оғу – қандайдир тушунчаси билан шу давр (Францияда
экзотик нарса экан, нега энди лўнда ва XVI–XVII асрлар, Россияда XVIII аср)
оҳангдор қилиб: “Қалам, кураре ва эстетикасининг “идеал” тушунчасини,
мўйқалам” деб таржима қилиб бўлмас аслиятни максимал даражада яқин, ҳаттоки
экан?!. Бугунги куннинг соғлом фикрли сўзма-сўз ўгириш билан романтизм
таржимонлари эса инглиз сарлавҳалари эстетикасидаги (Германияда XVIII аср
учун хос бўлган аллетерацияни қурбон охири – XIX аср бошлари, Россияда XIX
берган, аммо маъно ва ритмни, чунончи, аср бошлари) “миллий руҳ” тушунчасини
сарлавҳанинг ифодавийлиги, дейлик, анча аввалдан қиёсий ўрганиб келар эди.
маънонинг кучайиб боришини сақлаган Бироқ таржимон ижоди, гарчи у ҳам
ҳолда “Мўйқалам, қалам ва оғу”дея содда санъат қонуниятларига бўйсунса-да, аммо
ва аниқ ўгиради” [3. 487]. адабий – оригинал ижодга айнан
Кашкин қайдларида “натуралистик ўхшамайди. Буни ҳатто классицизм ва
таржима”, “импрессионистик таржима” романтизмга ўхшаш анча яққол ажралган,
деган иборалар бот-бот учрайди. Шулар тугалланган даврлар мисолида ҳам кўриш
қаторида ишлатилувчи “реалистик метод” мумкин. Бошқа тилдаги асарни ўзича қайта
эса бир вақтнинг ўзида ҳам “аслиятга “бичиб тикиш”, муаллиф шаънига
содиқлик, ҳам ижодий ёндашув”нинг менсимай қараш, таржимани ўз ўқувчисига
синоними бўлиб келади. Кашкин бу “ёқтириш”га интилиш нафақат классицизм
тушунчани ўша давр совет адабиёти эстетикасида юксак мавқега кўтарилган,
расман эътироф этган (энг тараққийпарвар, балки ўрта асрларда – дунёвий адабиёт

90