Page 90 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

бўлиб, унга Пушкин ҳам ҳурмат билан кейинчалик илмий истеъмолдан чиқиб
қараганди. XIX асрнинг иккинчи ярмидан кетди). У таржимада реалистик метод
эса бу тушунчани “аниқ таржима” ҳақида бундай деб ёзади: “Таржимада
тушунчаси деярли сиқиб чиқаришга реалистик метод масаласини қўйиш
муваффақ бўлди (Кашкин қайдларида икки бадиий таржима назариясини
ифода ҳам учрайди, сабаби – ҳали адабиётшунослик йўналиши сифатида
терминология барқарорлашиб улгурмаган ишлаб чиқишга имкон туғдиради. Бу
эди). “Аниқлик”ка эришишнинг воситаси назария адабий таржимани кўр-кўрона
сифатида онгли равишда принципиал лингвистика қонуниятларига бўйсундириб
“ҳарфбозлик” (“буквализм”)ни қўллашга қўймайди, зотан, бундай назария фақат
келсак, Кашкин буни қатъиян инкор этди адабиётшунослик қонуниятларига
ва фақат экспериментал мақсадлардагина бўйсунади ва шундай бўлиши, аслида,
унга мурожаат қилиш мумкин, деб шарт ҳисобланади. Таржиманинг
ҳисоблади. Шу муносабат билан у “Баъзи лингвистик назарияси зарурат тақозоси
чегаралар доирасида, қандайдир алоҳида билан таҳлил этилаётган икки тил қиёси
вазиятларда ижозат этилувчи эксперимент доирасида чегаралангандир. Бадиий
таржимачилик ва муҳаррирлик таржимага адабиётшунослик ёндашуви эса
фаолиятининг мажбурий принципига шундай мезонларни илгари суришга имкон
айланиши хавфли тус олаётир” [3. 398], яратадики, бу мезонлар ҳар қандай тилдан
деб ёзади. У Диккенснинг кўп жилдлик ҳар қандай тилга қилинган адабий
асарлар тўплами ҳақида фикр юрита туриб, таржимани, уларни умумий адабий
ана шу қарашни илгари суради. қонуниятларга бўйсундирган ва умумий
Кашкиннинг 50–60-йилларда чоп адабий жараён таркибига киритган ҳолда,
этилган мақолалари аввалги йиллардаги умумлаштира олади” [3. 144].
фаолиятининг давоми бўлди. Бу Кашкинни “реализм” атамасидаги
мақолаларда илмий, техник ва таржиманинг “ҳаққонийлиги” ғояси ўзига
информацион таржиманинг янги, кенг жалб этди. Бу ғоя орқали у
қамровли соҳаси деярли эсга олинмайди, адабиётшуносликнинг бошқа асосий
айни чоқда оғзаки синхрон таржима ҳам тушунчалари доирасида бадиий таржима
ҳеч бир жойда зикр этилмайди. Унинг учун ҳам асос топишга интилди. У мазкур
тафаккури бадиий таржима соҳасинигина тушунчалар таржима муаммоларига татбиқ
қамраб олади, холос. Кашкин этилганда ўз тарихий-адабий қимматини
таржиманинг умумий назариясига қарши йўқотишини қайта-қайта таъкидлайди.
муросасиз жанг қилди, лингво- Аниқ мисолларга мурожаат этилса
стилистикани ҳеч қабул қила олмади. У (юқорида айтилганидек, Кашкин илмий-
кенг филологик ёндашувни ҳимоя қилиб назарий ёндашувдан қочарди), бу
бундай деб ёзади: “Лингвистик стилистика қуйидагича қиёфа касб этади:“Масалан,
хатолардан сақланишга имкон берса ҳам, бирор сарлавҳани материал сифатида олиб
аммо таржимада ўзига хос кўрайлик. Контекстнинг жонли тўқимасига
қийинчиликларни енгиб ўтишга ва зарар етказишдан ҳайиқмаган ҳолда унга
таржимоннинг ижодий муваффақиятини ҳар қанча жабр қилиш, уни ҳар кўйга
таъминлашга ожизлик қилади. солиш мумкин. Оскар Уайльднинг санъат
Таржиманинг умумий назарияси ва ҳақида бир асари бор, унинг сарлавҳаси
лингвистик стилистика – умумий, таржима инглиз тилида бундай: “Pen? Pencil and
маҳорати эса – хусусий ҳолатлар билан иш Poison”. Муаллиф узоқ ўйлаб топган бу
кўради” [4. 457]. сарлавҳани нима тутиб турибди?
Кашкин “реалистик адабиёт”, Биринчидан, у Уайльднинг аслида мутлақо
“реалистик санъат”га ўхшаш хато, аммо бадиий қимматли ҳар қандай
тушунчаларга ҳамоҳанг “реалистик санъат – перо ҳам, мўйқалам ҳам – оғу,
таржима” тушунчасини истеъмолга олиб деган қарашини аниқ ифода этади. Шу
кирганлардан бўлди (бу тушунча билан бирга, уни инглизча сарлавҳалар

89