Page 58 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

Ф.С.УБАЕВАНИНГ МОНОЛИНГВИСТИК ЭФФЕКТИ
ҲАҚИДАГИ ҚАЙДЛАРИ

Р.Сайфуллаева
Ўзбекистон миллий университети филология фанлари доктори, профессор
Ш.Сайфуллаев
Профессор, Санкт Петербург

Таянч сўзлар: филология, лингвистика, психолингвистика, миллат, монолингв ва
билингв, интеллект ва қобилият.

Мамлакатимиз халқи учун Биринчи ўқувчига, даставвал, унинг она тилига
Президентимизнинг “Ўз тарихи ва таржима қилинган анча оддий содда
аждодларини сийлаган халқнинг келажаги, гаплар ва мантиқий вазифалар берилиб,
албатта порлоқ бўлади”, деган гаплари уларнинг жавоблари таҳлил қилинган эди.
дастурамал бўлиб хизмат қилиши Топшириқлар мазмуни билан танишишгач,
баробарида зиѐлилар, давлат ходимлари, ўқувчиларга улар ҳақида ўз фикрларини
олимлар, мураббийлар авлодларимиз билдириш таклиф этилган ва буларнинг
келажагининг янада порлоқ бўлиши ечими учун дарсдан ташқари бир соат
йўлида мамлакатимиз ва жаҳон миқѐсида ажратилган. Жавоблар олингач, уларга
ниҳоятда аҳамиятли ҳамда қадрли бошқа типдаги вазифалар берилди ва, улар
тадбирлар ўтказишмоқда. Кучли тараққиѐт олдингилардан фарқли равишда
ва юқори даражадаги технологиялар асри болалигидан она тилидек яхши билган
бўлган бу даврга мос равишда кетма-кет хорижий тилда бўларди.
ўтказилаѐтган чора-тадбирлар халқимиз Биринчи тип топшириқлар бир неча
диққатини тортиб келмоқда. Шулардан вариантлардан иборат бўлиб, улардан ҳеч
бири “Чет тилларни ўрганиш тизимини бўлмаса биттасига тасдиқ ѐки инкор
янада такомиллаштириш чора- тадбирлари жавобини бериш зарур. Бу содда гап-
тўғрисидаги “ қарор ва унинг доирасида вазифалар қуйидаги шаклларда эди,
амалга оширилаѐтган ишлардир. Ушбу масалан, “Бу тўртбурчак стол айлана ва у
қарорнинг 1-бандида республика тўғри бурчакка зид жойлашади”. Бунда
ҳудудларида чет тиллар, асосан, инглиз мантиқ ва грамматиканинг тўқнашуви
тилини ўрганиш умумтаълим мавжуд, аммо жаҳон тилларининг
мактабларининг биринчи синфларидан ҳаммасида ҳам бундай зидлик йўқ.
бошланиши қайд этилган. Ўрта асрлардан Шу типли вазифалардан кейингиси
бошлаб чет тилини ўрганиш зарурати қуйидагича бўлиши мумкин эди, масалан,
айрим ўзбек олимларининг ўтказган “Қуѐш фақат эрталаб чиқади, кечқурун
тажрибаларида ўз аксини топган эди, аммо ботади”. Бу каби гапларда грамматик
уларни собиқ иттифоқ даврида маълум қоидаларга риоя қилинган, аммо табиат
сабабларга биноан чоп этиш ѐки эълон қонунлари ва реал борлиқ мантиқи
қилиш мумкин бўлмагани ҳаммага аѐн.Ана бузилган, чунки Қуѐш ҳеч қачон чиқмайди
шу маънода халқимиз интеллектуал ва ботмайди, у Ер атрофида эмас, балки Ер
ривожи юқори даражада эканлигини унинг ва ўз ўқи атрофида айланади. Шу
исботлаган филолог олимлар каби гапларнинг учинчи варианти турли
Р.Сайфуллаев ва Ф.Убаеваларнинг ушбу ѐшдаги болалар учун инсон нутқи ва турли
йўналишдаги илмий тажрибаларидан тиллардаги матнларни тушуниш
айримларини эслатмоқчимиз. масаласига оид оғзаки ва ѐзма матнлардан
Олимлар ўтказган тажрибалар иборат эди. Бунда муаллифлар икки-уч
моҳияти қуйидагилардан иборат: ѐши ва ҳар хил тилларни билувчиларнинг бир хил
синфини ҳисобга олган ҳолда ҳар бир нутқ ва матнларни тушуниш қобилиятини
57