Page 63 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

29
«Мажолис ун-нафоис», Давлатшоҳ бўлмадим» деган жумлалар билан
Самарқандийнинг «Тазкират уш-шуаро», таснифланган бўлиб, ҳазрат Навоий ўз
Сом Мирзонинг «Туҳфаи Сомий» тазкирасини «табаррук қилмоқ учун»
тазкираларини юксак эҳтиром билан тилга шайхлардан Хожа Қосим Анвор зикри
олиб, мазкур анъанани давом билан бошлаганини таъкидлайди. Ушбу
эттирганлигини, «Мажолис ун-нафоис» мажлисда Навоий ўзидан олдин яшаган 46
услубида тазкира ѐзганлигини қайд нафар ижодкорнинг ҳаѐт йўли ҳамда
26
этади . асарларини таърифлаб, ижодидан гўзал
Алишер Навоийнинг «Мажолис ун- намуналар келтиради. Навоий юнон, араб,
нафоис» асарини кўздан кечирганимизда, форс ва туркий тилларда қалам тебратган,
кириш қисмида шеърий жанрлар тасаввуф адабиѐтининг йирик намояндаси
учрамаслиги кузатилди. Содиқийнинг бўлган Қосим Анворни юксак эҳтиром
«Мажмаъ ул-ҳавос» тазкираси билан тилга олиб, уч-тўрт ѐшлигида унинг
муқаддимасида эса, шоир қаламига мансуб ижодидан ѐд олган машҳур байтини фахр
10 байтли маснавий, 2 та рубоий, 5 байтли ила ѐдга олади:
қитъа, шоҳ Аббоснинг форс тилидаги 3 Риндему ошиқему жаҳонсўзу жома
байтли «дорам» радифли ғазали, туркий чок,
тилдаги рубоийси ва форсча таржимаси Бо давлати ғами ту зи фикри жаҳон
келтирилган. Жумладан, «Мажмаъ ул- чи бок.
ҳавос»нинг муқаддимасини Содиқий Ўзбек тилидаги матн:
Аллоҳга мурожаат этишдан (нидо Риндмиз, ошиқмиз, жаҳон
санъати) бошлаб, ундан шоирнинг қуѐшга ўртовчилар ва ѐқавайронлармиз.
ўхшаш каломига жаҳонга зеб бера олиш Сенинг ғаминг турганда дунѐ
30
(ғулуъ санъати) истеъдодини ато этишини ғамини чекишдан не фойда?!
сўрайди. Шунингдек, най каби нолакор Бу байтдаги «ринд» сўзининг
ошиқ кўнглини иломий каломи ила дарѐ таърифи «Ғиѐс ул-луғат»да «шариат
сингари тошқин айлашини, яъни шоир қоидаларини жоҳиллик юзасидан эмас,
дилига Яратганни тоабад ҳамд этиш онгли суратда инкор қилувчи одам», деб
(интоқ санъати) саодатини бахш этишини берилади. Тасаввуф истилоҳотида эса,
илтижо қилади: «ринд» барча бойлик, лавозим, зоҳирий
Ya rəb, sədəfi-təb‟imi gövhərza qıl, илтифоту мулозиматлардан ўзини йироқ
Xurşid kəlamımnı cəhanara qıl. ташлаб, олам ва одамнинг энг юксалган
Könlüm neydir, şəkkərin ilə dərya qıl, поясида ўзини озод сезувчи ҳур фикрли
27
Yəni dilmi həmdin ilə guya qıl . инсонни англатади. Тазкирада мазкур
Ўзбек тилидаги матн: байтнинг намуна сифатида келтирилиши
Ё Раб, садафи таъбимни гавҳарзо қил, Навоийнинг болаликданоқ ҳур фикрли
Хуршид каломимни жаҳоноро қил. инсон бўлишга интилганлиги ва комиллик
Кўнглум найдир, шаккаринг ила дарѐ босқичларини босиб ўтишга нисбатан
қил, руҳиятида кучли истак бўлганлигидан
28
Яъни дилим ҳамдинг ила гўѐ қил . дарак беради.
«Мажолис ун-нафоис»нинг «Аввалги Содиқий эса «Мажмаъ ул-ҳавос»
мажлис»и «Жамоати маходим ва азизлар тазкирасининг дастлабки қисмини
зикридаким, бу фақир аларнинг шариф «Аввалги мажмаъ» дея атаб, унга
замонининг охирида эрдим ва «Ҳозирги подшоҳлар ҳақида»
мулозиматлари шарафига мушарраф сарлавҳасини қўйган. Ўзбек шоири ўз

асарининг илк мажлисида зикр этилган
26
Sadiq Bəy Əfşar. «Məcməül-Xəvas» (tərcümə,
müqayisəli mətn). Nəşrə hazırlayan: Əkrəm Bağırov. – Bakı: Elm, 29 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами.
2008. s.13. Йигирма томлик. Ўн учинчи том. Мажолис ун-нафоис. –
27 Шу асар, 13-бет. Тошкент: Фан, 1997. 5-бет.
28 Таржима бизники – Т.Султонов. 30 Шу асар, 209-бет.
62