Page 62 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

ОЗАРБАЙЖОН ШОИРИ СОДИҚИЙ ИЖОДИДА АЛИШЕР НАВОИЙ
АНЪАНАЛАРИ

Султонов Тўлқин,
СамДЧТИ катта илмий ходим-изланувчиси

Калит сўзлар: Мажолис ун-нафоис, Мажмаъ ул-ҳавос, Туҳфаи Сомий, Гулшан уш-
шуаро, Оташкада, Тазкират уш-шуаро.

Ўзбек-озарбайжон адабий Алишер Навоийнинг «Мажолис ун-
алоқалари узоқ тарихга эга бўлса-да, бу нафоис» асари XIV-XV аср форсигўй ва
муносабатлар, айниқса, XV асрда Алишер туркигўй шоирларини, шеъриятини
Навоий даврида юксак чўққисига чиқди. ўрганувчи туркий тилдаги илк тазкира
Навоий асарларидан ижодий илҳомланган бўлса, Содиқий китобдорнинг «Мажмаъ
ҳолда Неъматуллоҳ Кишварий, Муҳаммад ул-ҳавос»и XVI аср ижодкорлари ҳаѐти ва
Сулаймон ўғли Фузулий, Содиқбек Афшор асарларини тадқиқ этишга бағишланган
Содиқий ва бошқа юзлаб шоирлар иккинчи муҳим манбадир. Бу хусусда
навоиѐна услубни давом эттириб, назира тадқиқотлар олиб борган ўзбек олимаси
ғазаллар битишган. Хусусан, «Мажолис Раъно Қобулова Навоийнинг «Мажолис
ун-нафоис» таъсирида озарбайжон ун-нафоис»и ва Содиқийнинг «Мажмаъ
адабиѐтида XVI-XVIII асрларда Сом ул-ҳавос»и орасидаги муштараклик
Мирзо Сомийнинг «Туҳфаи Сомий», тазкираларнинг номларидагина эмас,
Аҳдий Бағдодийнинг «Гулшан уш-шуаро», балки тил ва асар тузилиши жиҳатдан ҳам
Содиқбек Афшор Содиқийнинг «Мажмаъ яқинлигида эканлигини номзодлик
ул-ҳавос», Лутфалибек Озарнинг диссертациясида аниқ далиллар орқали
25
«Оташкада» тазкиралари яратилди. исботлаган .
Шундай экан, Алишер Навоий Содиқийнинг «Мажмаъ ул-ҳавос»
ижоди ва адабий анъаналарининг тазкираси тахминан 1597-1598 йилларда
оламшумул аҳамиятини чуқурроқ тадқиқ ѐзилган бўлиб, шоҳ Исмоил I ҳукмронлиги
этиш мақсадида озарбайжон ижодкори даврида Эрон, Озарбайжон, Ўрта Осиѐ,
Содиқбек Афшор Содиқий томонидан Туркия, Афғонистон, Покистон,
ўзбек шоирининг «Мажолис ун-нафоис» Ҳиндистон ҳудудларида форс-тожик ва
асаридан илҳомланган ҳолда ѐзилган туркий тилларда ижод қилган шоирларни
«Мажмаъ ул-ҳавос» тазкирасини ўзаро дунѐ аҳлига танитиш ҳамда уларнинг
қиѐслаб, муштарак ҳамда фарқли асарларини ўрганишга эътибор
жиҳатларини тадқиқ этиш айни қаратилиши билан аҳамиятлидир. Ушбу
муддаодир. асар соф туркий тилда ѐзилган бўлиб,
Озарбайжонлик содиқийшунос муқаддима, 369 шоирнинг ҳаѐти ва ижоди
олима Мантиқа Муродованинг эътироф ҳақида маълумот берувчи саккиз мажмаъ
этишича, «Содиқий энг кўп Навоийнинг ҳамда хотимадан иборат.
«Мажолис ун-нафоис» асаридан Содиқий ўз асарининг муқаддима
таъсирланган ва унга мувофиқ тарзда қисмида Абдураҳмон Жомийнинг
саккиз бўлимдан иборат тазкира ѐзиб, «Баҳористон», Алишер Навоийнинг
24
«Мажмаъ ул-ҳавос» дея ном берган» .
25 Кабулова Раъно. Традиции «Маджалис ун-нафаис»
Алишера Навои в тюркоязычной литературе (на материале
антологии Садигбека Садики «Маджма ул-хавас»). Автореферат
24 Muradova Məntiqə. Sadiq bəy Sadiqinin həyat və диссертации на соискание ученой степени кандидата
yaradıcılığı. – Bakı: Elm, 1999. s.42. филологических наук. – Ташкент, 1979.
61