Page 38 - 2-2016
P. 38
Хорижий филология. №2, 2016 йил
байроқ" [Ўзбек тилининг изоҳли луғати, Байдачный, Сагайдачный каби
424-б.]. Бу сўзда икки асосий маъно кўзга трансформацияларга истиснолар сифатида
ташланади: а) характерологик маъно (бу қараш мумкин. Украинча
ерда ўзбекча ва украинча изоҳлар ўзаро ономотуркизмлар, асосан, ўзининг
мос); б) этник маъно: кўчманчи, бадавий. ибтидоий кўринишида амал қилиб келади.
САГАДАЧНЫЙ – Украина Бироқ юқорида тилга олинган украинча
гетманларидан бўлган П.К.Сагадачний туркий (ўзбек) фамилиялар туркий халқлар,
Қрим, Туркия ва бошқа мамлакатларга жумладан, ўзбеклар орасида ҳам
қарши денгиз ҳамда қуруқликда қўлга ономастик номенклатуралар сифатида
киритилган ғалабалар йўлбошчисининг шаклланмаган.
фамилияси. Бу фамилиянинг ясалиш II. Х о р е о г р а ф и к туркизмлар.
қолипи: сагайдак + украинча қўшимча - Ушбу ўринда туркизмларнинг украинча
ний; к - ч га ўтган: сагайдак сагайдач. хореографик терминологиясига таъсири
Манбаларда бу лексема ҳақида масаласини ўрганиш ҳам фойдали ва ҳам
қуйидагиларни ўқиймиз: "Сагайдак, ка, м. мароқли. Қуйида биз аллақачон унутилиб
Колчан, чехол на лук и стрел" (ўқдон, ѐй кетилган украинча учта рақс номининг
(камон) ва ўқ учун ғилоф) [Гринченко, 95- пайдо бўлишини кўриб чиқамиз.
б]; "ШкIряна сумка або деревяний футляр КАРАПЕТ. Биз бу сўзни украин
для стрел" [СловнIк украIньскоI мови, 9-т., тили луғатларида учратмадик. Фақат
8-9-бетлар]. М.Фасмер шу сўз асосида фольклор манбалар Украинада
украин тилида пайдо бўлган сайдак ва ғайриоддий ном билан юритилган жўшқин
сагайдак (садоқ (ўқ-ѐй ғилофи) сўзларини рақс тури бўлганлигидан далолат беради:
ва колчан сўзининг чиғатойча, татарча ва Танцювала "Карапет", побила
мўғулча муқобилларини келтиради ботинки,
[Қаранг: Фасмер. ЭСТЯ, 3-т., 540, 543 Залишились (осталися) на ногах
бетлар]. Бу сўз ҳудди шу маънода рус чулки на резинки.
тилида ҳам қўлланади [Қаранг: РЎЛ, 2-т., Йўл-йўлакай қайд этиш мумкинки ,
373-бет]. Украиналик шоир А.Кудрейко арман тилида исм -фамилияни ифодаловчи
ўзининг шеърларидан бирида сагайдак ва ҆ карапетян ҆ сўзи бор. Бу ерда биз у
сайдак сўзларидан қофия сифатида ҳақда тўхталиб ўтирмаймиз.
фойдаланади. Унинг лирик қаҳрамони Ўзбек тилида бу сўзнинг аниқ
афсонавий гетман ҳақида куйлайди: "Ну, муқобили бор: карапет = кара (қора) +
хотя б о Сайдаке: ехал, голову клоня и пет сўзининг фонетик ўзгарган шакли,
шарахались сайгаки от казацкого яъни қора + бет. Эҳтимол, мазкур рақс
коня" [Кудрейко 1975, 27-б.]. тури ижро этилаѐтганда ниқоб ѐки
Келиб чиқиши ўзбек (туркий) макияждан фойдаланилган. Шунингдек,
бўлган украинча фамилияларни ўрганиш рақс ижодкорлари туркий халқлар вакили
украин ва ўзбек халқлари орасида узоқ бўлган бўлиши ҳам мумкин. Бошқа тахмин
даврларга бориб тақалувчи алоқаларнинг, билдиролмаймиз, чунки бунинг учун
хусусан, лисоний алоқаларнинг шакл ва украинча рақснинг саҳнавий ва
турлари ҳақидаги тасаввуримизни композицион асосларини билиш керак.
бойитади. Бундай ономастиканинг сеҳрли ОЙРА. Қўл остимизда бўлган
кучи 988 йилдан кейин Украинада авж лексикографик манбалардан санъатнинг бу
олган тажовузкор византиялаштиришга турини ҳам, уни ифодаловчи сўзни ҳам
қарши барқарор оппозицияда бўлгани тополмадик. Шунинг учун яна ҳалқ
билан ажралиб туради. Яна шуни ҳам қўшиқларига мурожаат этдик. У ерда Ойра
алоҳида қайд этиш жоизки, ономотуркизм ва юқорида кўрганимиз Карапет номли
камдан-кам ҳолатлардагина рақсларнинг саҳнавий хусусиятлари қайд
трансформацияга учрайди. Бинобарин, этилган. Қиѐсланг:
37
