Page 41 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

АДАБИЙ ТАЪСИР ВА ИЖОДИЙЛИК

Давронова Шоҳсанам Ғайбуллоевна,

ф.ф.н, БухДУ катта илмий ходим-изланувчиси

Таянч тушунчалар: адабий таъсир, ижодийлик, роман, адабий анъана, адабий
синтез, Жалолиддин Румийнинг “Ичиндаги ичиндадир” асари, Улуғбек Ҳамдамнинг “ Исѐн
ва итоат” романи .

Адабий таъсирнинг қирралари кўзга кўринган вакилларидан бири
бениҳоя кўп. Ёзувчи ўзи билан ѐнма-ѐн Улуғбек Ҳамдам ижодида ҳам кузатамиз.
қалам тебратаѐтган қаламкаш ўртоқлари Ёзувчи Улуғбек Ҳамдам адабий
ижодидан таъсирланиши ѐки улар билан жамоатчилик орасида таржимон сифатида
ҳамсуҳбат, ҳамнишин бўлиши натижасида ҳам танилди. Айниқса, унинг Жалолиддин
ўзи учун номаълум бўлган қандайдир Румий қаламига мансуб “Ичиндаги
кашфиѐтларни яратиши мумкин. Ёки ичиндадир” китобини она тилимизга
бирор-бир янги ва қизиқарли асар ўгириб, кенг китобхонлар оммасига ҳавола
мутолааси ҳам ижодкорга ўз бадиий қилиши истиқлол даври ўзбек адабий
ниятлари, ўзи излаѐтган ижодий ғоялари жараѐнида алоҳида ҳодиса эканлигини
учун мақбул поэтик шакл, мазмун топа таъкидласак, муболаға бўлмайди.
олишига замин ҳозирлаши ҳам, эҳтимол. Ижодкорнинг асарни таржима қилиши
Шунингдек, муайян бир асар таржимасига унинг ушбу асар ва унинг муаллифига
қўл урган истеъдод соҳиби, табиийки, нисбатан ихлос ва эътибори ҳосиласидан
маълум бир муддат ўша асарнинг дарак беради. Шубҳа йўқки, таржимон
таъсиридан холи бўла олмайди. Балки ўша китобни ўзбек тилига ўгириш фикри
асар унда янги адабий ниятнинг туғилишидан бирмунча муддат олдин уни
туғилишига ҳам кўмак бериши мумкин. мутолаа қилган ва фикримизча, китобнинг
Бунинг каби жараѐнларга адабиѐтимизнинг сеҳрли оламига ошно бўлган. Қолаверса,
ўчмас тарихидан талайгина мисоллар ушбу бетакрор намунанинг фалсафий-
келтира оламиз: Мақсуд Шайхзоданинг маърифий, ахлоқий-дидактик, тасаввуфий,
Шекспир асарлари таржимасига қўл уриши тарбиявий моҳияти, аҳамияти ижодкор
“Мирзо Улуғбек” трагедиясининг дунѐ қалбига ўз жозибасини муҳрлаб
юзини кўришига сабаб бўлганлиги қўйганлиги китобни таржима қилиш
ҳақидаги фикр ҳақиқатдан холи эмас; зарурати ҳақидаги фикрнинг туғилишига
Эркин Воҳидовнинг Гѐте асари “Фауст”ни сабаб бўлган бўлса, эҳтимол. Жалолиддин
таржима қилиши “Руҳлар исѐни” Румий маънавий меросига ўзгача
достонининг яратилишига туртки берди, муносабати – меҳри ва эътирофи
дейиш хато ҳисобламайди; “Илоҳий мавжудлигини адибнинг “Исѐн ва итоат”
комедия” таржимаси Абдулла Орипов романи яққол кўрсатиб туради. Чунки
ижодига ўзгача бир руҳни олиб кирди, “...қарийб 700 йил аввал яратилган
ҳаттоки “Жаннатга йўл” асарининг юзага бўлишига қарамай, Румий асарларидан
келишига туртки берди деб бемалол айта ҳаѐт нафаси эсади, дегинг келаверади”
оламиз. [5.12] Шу боис бўлса керак, “Исѐн ва
Айнан ана шундай адабий таъсир итоат” романининг юзага келишида
кўринишини янги давр ўзбек адабиѐтининг Жалолиддин Румийнинг “Ичиндаги
ичиндадир” асари, қолаверса, буюк

40