Page 42 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

файласуф қаламига мансуб ахлоқий- поэтик маҳорати, барча туркий
таълимий, маърифий, дидактик халқларнинг бирдек нодир намунаси
характердаги, тасаввуфий, фалсафий бўлиши билан бир қаторда ижодкор
руҳдаги бошқа намуналарнинг таъсири аҳлининг ҳам диққат марказида турувчи
борлиги сезилиб туради. маҳорат мактаби вазифасини бажаради.
Маълумки, Жалолиддин Румий Жумладан, истиқлол даври ўзбек
таълимоти инсонни тарбиялаш, унинг ҳақ адабиѐтининг кўзга кўринган
йўлдан оғишмаган ҳолда ҳамиша намояндаларидан бири Улуғбек Ҳамдам
ҳаракатда бўлиши, қалб амри ва юксак ижоди, айниқса, романлари адибнинг
инсоний, ахлоқий меъѐрларга риоя этиш Румий фалсафасидан сабоқ олганлигини
зарурат ва бурчлари тўғрисидаги ҳаѐтбахш яққол намоѐн қилиб туради. “Мувозанат”
фалсафага асосланганлиги билан асрлар романидаги айрим ўринларда
оша қимматини йўқотмай келмоқда. замондошларимизнинг мусулмончилик
Қолаверса, унинг қарашлари ҳаѐтийлиги, амаллари ва унга нисбатан ѐндашуви
омманинг ижтимоий ҳаракати, эҳтиѐж ва масаласи ҳамда ислом динининг ҳаѐтбахш
қизиқишларига чамбарчас боғлиқлиги ва бағрикенг таълимот эканлиги ҳақидаги
нуқтаи назаридан диққатни тортади. Буюк қарашлар баѐн этилган бўлса, “Сабо ва
аллома ўзининг ҳар бир сўзи, ҳар бир Самандар” романида ишқ ва унинг ошиқ
ўгити, ҳар бир эътирофини қайсидир воқеа, қалбини яраловчи, бошига турфа
одамзод кечмишига оид қайсидир асос ғавғоларни солгувчи моҳияти, айни пайтда
орқали исботлаб боради. Келтирилган мажозий муҳаббат қатидаги илоҳий ишқ
ҳикоят ва ривоятлар, ҳаѐтий ҳодисалар оҳанглари романтик талқинда ифодасини
кишилар қисматига оид аччиқ ва топади.
ишонарли сабоқлар бўлиши билан бир “Исѐн ва итоат” романида эса
қаторда ижодкор асарларининг бадиийлик ижодкор истиқлолдан кейинги илк
даражасини ҳам юксалтиради. У келтирган йилларда ўзбек халқи ижтимоий,
ҳикмат ва ҳикоятлар содда ва халқ тилига, иқтисодий, маънавий ҳаѐтида юз берган
дилига яқинлиги, айни пайтда, рамзу ўзгаришлар ва бу ўзгаришларнинг миллат
ишоратларга бойлиги, поэтик онги, тафаккури, дунѐқарашига кўрсатган
жозибадорлиги билан эътиборни жалб таъсири масалалари хусусида сўз юритган.
этади. Инсонларни тарбиялаш ва эзгу Айни пайтда асарда инсонларнинг руҳий
йўлга бошлаш ишига умрини тиккан буюк кечинмалари, сезимларида юз берган
аллома оддий одамлар ва уларнинг турмуш ҳолатлар, уларнинг иқрорларидаги
тарзига яқин бўлган воқеа-ҳодисалардан, қатъийлашув жараѐнлари теран очиб
шунингдек, уларнинг ўзи яратган берилган.
яратмалар – халқ оғзаки ижоди Ҳар бири ўзига хос ҳамда турфа
намуналаридан унумли фойдаланади. кечмишларни бошдан ўтказган роман
Халқнинг ўз бойлиги бўлган қаҳрамонлари ниҳоят виждон амри, адолат
дурдоналарнинг маърифий таълимотига ва ҳақиқат тарозиси билан ўзларини
уйғун бўлган жиҳатларини топа олади. баҳолаб кўришади. Оғир келган палла,
Ижодкор асарларининг мазмун- иқрор ва интиҳо ечими инсон учун нақадар
моҳияти, ғоявий-бадиий қиммати замонлар кучли зарба бўлиши мумкинлигини
оша ўлмас аҳамиятга эгалиги англаган қаҳрамонлар тутган йўл асардаги
ҳайратимизни оширади. Китобхон қайси қизиқарли сюжет чизиғини ташкил қилади.
замон ѐки макон фарзанди бўлмасин, Айни муаммо ѐзувчи талқинида исломий,
улардан ўз саволларига етарли даражада маърифий моҳият касб этади. Ана шу
ечим топишга муваффақ бўлади. Шу боис жараѐнда эса ѐзувчининг ғоявий,
бўлса керак, Жалолиддин Румийнинг ижтимоий, фалсафий қарашлари
ахлоқий-дидактик, фалсафий қарашлари,
41