Page 43 - 2-2016
P. 43
Хорижий филология. №2, 2016 йил
Жалолиддин Румий таълимотидан адолатсизликдан иборат эканлигига қарши
озиқланганлигини кўрсатиб туради. аримас ИСЁН!.. Агар мана шу лаҳзада –
Ўз тақдирини яратиш ѐки поймол Акбарнинг вужуди ҳавода бир муддат
этиш имкони инсон қисматини қай ўзанга муаллақ осилиб турган шу қалтис онларда
тортади? Шахснинг маънавий камолоти унинг ботинидагини сўзга кўчириш
қай нуқтада кесишади? Нималар унга мумкин бўлганда эди, эҳтимол, “Сен ҳам
тўсқинлик қилади-ю, яна нималар уни адолатсизмисан, Худойим?!..” деган
руҳан юксак чўққиларни забт эта олишига мазмунда бўлармиди... Агар ҳаракатга
кўмаклашади? Ушбу саволларга адиб исѐн кўчирилганда Акбар тура солиб
ва итоат тушунчаларининг моҳиятини Яратганнинг ѐқасига ѐпишарди” [4.17].
бадиий асослаш орқали жавоб топишга Ўзи фаолият юритаѐтган мактабда бўлиб
интилади. ўтган дилхираликлар, кейинчалик унинг
Исѐн унинг қалбидаги азалий ҳақига ҳеч тап тортмай хиѐнат қилишлари,
қисмат эканлигини ижодкор Одам Ато ва ноҳақ жабр-зулм остида эзилиши, ҳатто
Момо Ҳаво кечмиши ҳақидаги диний туғишган акасининг бешафқатлиги –
ҳикоятларни асарга парча-парча қилиб буларнинг бари Акбар ҳаѐтини ўзга бир
келтириш орқали далиллаб боришга ўзанга буриб юборди. Устозининг “йўлга
ҳаракат қилади. Ушбу сайѐр сюжетга чиқишинг керак ўғлим”, [4.8] дея қилган
асосланган воқеа ман этилган, яширилган, даъвати, қолаверса, барча кўргиликлардан
таъқиқланган нарса-ҳодисаларга нисбатан узоқлашиш истаги уни янги бир ҳаѐт
ўта қизиқувчанлик одамзод наслининг қучоғига отди. Аммо бехосдан пайдо
тийнатида борлигини кўрсатиб беришга бўлган муҳаббат туйғуси ҳам унинг
интилади. Айни шу ҳақиқатни кўнглидаги исѐн оловини ўчиришга қодир
Жалолиддин Румий қуйидагича ифода эмаслиги тезда аѐн бўлади. “Буюрдики:
этиб берган: “Масалан, сен бир нонни олиб, Кеча-кундуз жанжал қилиб бир аѐлнинг
қўйнингга яшир ва одамларга кўрсатма. феълини тузатмоқ ва гўзаллаштирмоқ
Шунда халқнинг гизланган нонга истаяпсан. Унинг нопоклигини ўз
қизиқишлари ортади. Агар кўчалар тўла поклигинг билан тозаламоқчи бўляпсан.
арзон нон бўлган тақдирда ҳам, улар Аслида, ўзингни у билан тозалашинг, уни
сенинг қўлтиғинг остидаги ўша зоғорани ўзинг билан тозалашингдан яхшироқдир.
кўриш истаги билан ѐнадилар. Нонни Сен унга томон юр ва унинг воситасида
қанча узоқ муддат яширсанг, уларнинг гўзаллаш. Имконсиз бўлса ҳам, у айтган
ичлари ҳам шунча шиддат билан қизийди. нарсани қабул эт... Тангри пайғамбарга
Чунки одам ман этилган нарсага нисбатан жуда нозик бир йўлни кўрсатди. Бу қандай
очкўз бўлади” [3.104]. Шайтон йўлдан йўл? Бу аѐлларнинг инжиқликларига,
уриб, Одам Ато ва Момо Ҳавонинг ман ѐмонликларига таҳамул этиб, уларнинг ҳар
этилган мевани истеъмол қилиши ва қандай олди-қочди гапларини эшитмоқ ва
жаннатдан қувилиши воқеасини келтириб уларга нисбатан қаттиққўллик билан
бориш орқали Улуғбек Ҳамдам шайтоний ѐндашиш йўлида ўзини тузатмоқ
васвасалар инсоният аъмоли учун ҳали- мақсадида уйланмоқдир. Оллоҳ “Сен энг
ҳанузгача бегона эмаслиги ҳақида баҳс юксак ахлоқ соҳибисан”, дея буюрган”
юритмоқчи бўлган бўлса, эҳтимол. [3.102]. “Исѐн ва итоат” романида ѐзувчи
Романнинг бош қаҳрамони Акбар айни шу ҳақиқатга ҳам асарда илгари
замон, атроф-жавонибидаги одамлар, ҳатто сурмоқчи бўлган бадиий ғоядан келиб
ўз қисматига нисбатан кучли исѐн чиққан ҳолда муносабатда бўлади.
кайфиятида бўлади. “Фақат исѐн бор эди Қалбида исѐн туйғуси жўш урган Акбар
балки унинг юрагида! Исѐн бўлгандаям, ўз қишлоғини ташлаб кетади ва енгилтабиат
қисматига, қисматининг аламли, дунѐнинг йўллардан юрувчи Диана исмли қизни
фирибидан, зўравонликдан, ѐқтириб қолиб, уни ѐмон йўлдан олиб
42
