Page 81 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

ИСЛОМГАЧА БЎЛГАН ТУРКИЙ АДАБИЁТДА МАЖОЗИЙЛИК

Мирзоҳидова Лайло,
СамДУ ҳузуридаги халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг
малакасини ошириш ҳудудий маркази ўқитувчиси

Калит сўзлар: тош битик, рамз, мажоз, тимсол, туркий адабиёт, илк ёзма адабиёт.

Туркий халқлар ёзма адабиёти киши бор эди. У скифлар жўнатган буюм-
кейинги даврларда юзага келган бўлса-да, топишмоқни қуйидагича изоҳлайди:
унинг оғзаки шакллари жуда қадимги «Агар сиз, форслар қушдек осмонга
замонларда юзага келган эди. парвоз этмасаларингиз ёки сичқондек ер
Адабиётшунослигимиз тарихига мажо- остига йўқолмасаларингиз ёки қурбақадек
зийлик нуқтаи назаридан ёндашар ботқоққа сакраб тушмасаларингиз ушбу
эканмиз, бу бадиий усул(ифода) дастлаб камон ўқларидан ҳалок бўласизлар,
оғзаки шаклда такомилга етганлигини ватанларингизга қайта олмайсизлар». 13
кўрамиз. Оғзаки адабиётда мажозий- Мажозий топишмоқнинг ҳақиқий жавоби
ликнинг топишмоқ шакли, айниқса, кенг ҳам шундай бўлган. «Девону луғотит
яратилган. Буни биз қадимий манбаларда турк»нинг III жилдида келтирилган «Турк
ва халқ оғзаки ижоди таъсирида юзага ҳоқони Шу ва Искандар» ҳақидаги
келган ёзма асарларда кўришимиз мумкин. ривоятда ҳам мажозий топишмоқ
Юнон олими Геродотнинг «Тарих» намунаси келтирилган.
китобида қадимги туркий қавмларнинг Биз юқорида келтирган Геродотнинг
ҳаёти, турмуш тарзи ёритилган воқеалар «Тарих» китобидан туркий халқлар
келтирилган бўлиб, шу жараёнда бу ҳаётига оид ривоятдаги мажозий
халқнинг орзу-истаклари билан боғланган топишмоқ хусусиятига эга шеърий
бир неча ривоят ва афсоналар ҳам парчалар қадимги туркий халқлар ижодида
берилади. Жумладан, Эрон шоҳи Доро кенг тарқалган адабий сюжетнинг яхши
скифлар мамлакатига юриш қилганида намуналаридир. Улар аждодларимизнинг
скифлар ҳукмдори унга совға тариқасида бадиий тафаккури шаклланганлигини,
қуш, сичқон, қурбақа ва бешта камон фикрларни жозибали ва таъсирчан
ўқини совға қилиб жўнатган экан. Бу воқеа ифодалаши, уларда образларни кўчма
ўзининг бадиийлик хусусиятига эга бўлиб, маънода қўллай олиш маҳорати
унда мажозий фикрлар мужассам– шаклланганлигини кўрсатади.
лашгандир. Скифлар ҳукмдори Эрон Мажозий тасвирнинг илк ёзма
шоҳига жўнатган совғанинг рамзий кўчма шакллари қабрлардаги ёзувлар саналмиш
маъносини Доро топиши керак эди. тош битикларда кўрина бошлади.
Форслар ҳукмдори мажозий Битиклар фикрнинг кенглиги, лирик
топишмоқнинг жавобини қуйидагича тасвирнинг самимийлиги билан бу хотира
изоҳлайди: ёдномаларни юксак маҳорат эгалари
«Скифлар менга ҳокимиятни, ер битганлигини, улар ўз даврининг
ҳамда сувини топширмоқчи. Сичқон ерда истеъдодли шоирлари бўлганлигидан
яшайди, инсондек ернинг маҳсулотидан далолат беради. Бу қадимги ёдгорликлар
озиқланади. Қурбақа сувда яшайди. Қуш ўз даврида юксак савияда бўлган туркий
чаққонлиги билан отга ўхшайди, камон халқлар адабиётининг бир ўтли парчаси
ўқларини топширишлари эса скифларнинг эканлигини тасвирий воситалар ҳам исбот
бизга қаршилик кўрсатмасликларининг этади. Қабрдаги шеърий ёзувлар катта бир
белгисидир». бадиий асар бўлмаса-да, уларда бадиий
Доро Скифияга бостириб кирганида тасвирлар, биз фикр юритаётган мажозлар
унинг қўшини сафида Гобрий исмли доно
13 Геродот. История в девяти книгах. –Л.
Наука. Ленинградское отд-е. 1972. С.600.

80