Page 83 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

Парчада тангри ботирликни ҳимоя Турғис будунуғ уда басдым, Турғис
қилувчи, хуш кўрувчи, ҳар бир халқ ўз қаған суси отча борача калти. Бўлчуда
мамлакатини ҳимоя қилиши, керак бўлса сунгушдимиз. (ТБ.95)
жонини ҳам беришини талаб этувчи, акс Тургеш ҳоқонни уйқусида босдим.
ҳолда қўрқоқ халқини, ватанини, ҳоқонини Тургеш ҳоқон қўшини ўтга бўронча келди.
севмайдиганларни жазолашга лойиқ Бўлчада уруш қилдик. (ТБ.101)
кучнинг тимсоли тарзида намоён бўлган. Парчада ўт туркийлар лашкари, у
Ёдномада Тонюқуқ халқни душманга кучли тарзда тасаввур этилган. Бўрон-
қарши руҳлантира олувчи саркарда Тургеш халқининг лашкари, у ўтга дош
сифатида кўринган. У душманга қарши бера олмаган, ожиз бир тарзда
курашда бирлашиш, бирдам бўлиш кўрсатилмоқда.
кераклигини ўз халқига шундай мажозий Юқоридаги таҳлиллардан шу нарса
тасвир билан тушунтиради: аён бўладики, қадимги туркий халқлар
Йуқа арыклыг топлағали учуз армыс, адабиёти жаҳон маданияти тарихининг энг
йинчга арыклыг узгалы учуз. Йуқа қалын бой саҳифасини ташкил этиб, бу ўз
болсар торлағулуқ алп армыс. Йинчға навбатида ўзбек адабиётининг пойдевори
йоған болсар узгулук алп армис. (ТБ87) ҳисобланади. Туркий халқлар
Юпқа, арриқлик тўплагали осон эрмиш, адабиётининг ўқ илдизлари эрамиздан
Ингичка арриқлик узгали осон. Юпқа, олдинги Марказий Осиё халқлари
қалин бўлса, тўплагали алп (керак) эрмиш. маданиятидан озиқланган. Бу адабиётнинг
Ингичка йўғон бўлса узгали алп (керак) тарихи, шу кунгача, VI асрдан кейинги
эрмиш. (ТБ.74) даврларда топилган айрим тош
Бу мисраларда мажозийлик халқона битиклардаги парчалардан бошлаб
шаклда, аниқ нарсалар воситасида ўрганилиб, унда ўша давр ижтимоий
берилган. Тонюқуқ туркий халқнинг ҳаёти, тарихи, адабиёти ҳақида маълум
душмани кучли эканлиги, уни енгиш учун илмий фикр ва мулоҳазалар юритилган.
ундан ҳам зиёдроқ куч кераклигини Биз таҳлил қилган қадимги
образли тарзда уқтирмоқда. Юпқа нарсани ёдномалар туркий халқлар адабиёти
тўплаш, ингичка йўғон бўлса уни узиш тарихи узоқлардан бошланишини
қийин. Худди шунга ўхшаш душман қалин кўрсатиш билан бирга туркий халқлар
ва йўғон нарсага ўхшайди. Уни узадиган, поэзиясида инсон ва унинг
яксон қиладиган, енгадиган куч керакдир. хусусиятларини, маданий ҳаётдаги ва
Ёдномада душманнинг кўплиги ижтимоий турмушдаги ўрнини, рамзий
қушлар галасига, туркий халқнинг улар тасвирлашнинг тарихи ҳам қадимийлигини
дастидан қирилиб кетаётганлиги қуш исботлайди.
донни териб ейишига рамзий тарзда
ўхшатилган. Яъни қуш – душман, туркий
халқ – ем образида поэтиклашган.
Йағымыз тэгира учуқ таг арти, биз
шаг артымыз. (ТБ.86)
Ёғимиз теграда қушлардек (кўп) эди,
биз емдек эдимиз. (ТБ.118)
Бизгача маълум бўлган бошқа
ёдномаларда ҳам мажозий тасвирнинг
намуналари учрайди. Қоғон отига
битилган ёзувда туркий халқ лашкарлари
ва душман лашкарларининг кучи ўт ва
бўрон ташбеҳи билан кўрсатилган.

эса А.Абдураҳмоновнинг «Туркий адабиётнинг
қадимги даври» китобидан келтирилган.

82