Page 77 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

ЎРТА ОСИЁ ХАЛҚ ЭРТАК ВА АФСОНАЛАРИ
РЕМИ ДОР ТАЛҚИНИДА

Насирдинова Ёрқиной,
АнДУ ўқитувчиси

Калит сўзлар: эртак, такрорланма, афсона, таржима.

Француз этнографи, таржимони Реми эртакларда яширинган миллат, элатлар
Дор тадқиқотчи сифатида Ўрта Осиё ва тарихини ўрганиш, улар орқали болаларга
қўшни Шарқ давлатларида яшовчи эзгу фикр, эзгу амал ғояларини сингдириш
халқлар фольклорини ўрганар экан, унинг каби мақсадлар кўзда тутилган. Кундалик
жозибасидан, бетакрор эртак ва турмуш ғалваларидан чарчаган, ҳаётнинг
достонларидан француз халқини турли машмашаларидан тушкунликка
баҳраманд қилишдек улуғ ишга қўл урди. тушиб қолган инсонга ҳам қандайдир
У таржима қилган «Аuх оrigines du monde» маънавий озуқа керак бўлади. Мана шу
(Дунёнинг яралиши ҳақида) таржима маънавий озуқани муаллифимиз сеҳр ва
тўплами 2 китобдан иборат: ҳақиқат қоришган эртаклардан излашни
1. Ўрта Осиё халқ эртак ва таклиф этади. Таржима тўплами учун
афсоналари [1]. сараланган эртаклар эса бироз аввалги,
2. Турк халқ эртак ва афсоналари [2]. Ўрта Осиёда 2000 минг йил илгари пайдо
“Ўрта Осиё халқ эртак ва бўлган турк-мўғул дунёсидан олинган.
афсоналар”и китоби кириш, асосий Француз тилида эртак сўзи “conter” -
боблар, сўнгги сўз, манбалар, изоҳли луғат “yor” феълининг кейинчалик от шаклидаги
ва мундарижа қисмларидан иборат. Реми “yom” cўзига айланишидан ҳосил бўлган
Дор дастлаб кичик хажмдаги ҳикоя ва ҳамда “изоҳли қолип (формула)”
афсоналар таржимасини жойлаштиради. маъносини англатади. Яна бир нарсага
Сабаби, китобни ўқишга киришган аҳамият бериш керакки, эртакларда сеҳр-
китобхон бирдан катта сюжетли асарни жоду, ноинсоний кучлар учрайди. Шу
ўқишга киришиб зерикиб қолиши мумкин, жиҳатдан келиб чиқиб, тувинлар “нўл”-
ёки умуман уни ўқишга вақт тополмаслиги аҳамиятли ҳикоялар, хакас эртаклари
мумкин. Бу ҳақида таржимон шундай “нарпакс”- сеҳрли ҳикоялар каби
дейди: «Мен китобчамни тузишда атамалардан фойдаланадилар. Туркий
педагогик нуқтаи назардан эмпирик тарзда тилларда эса мазкур ҳикоялар, лотинча
туздим. Ҳикояларим худди кутиш залида айтганда “in illo tempore”- қадимги дунё
поезд ёки яхши кўрган инсонини ёхуд бирикмасидан келиб чиққан. Масалан,
метро кутаётган кишига, берилган қозоқ тилида “эртеги”, ўзбек тилида
кредитни қайтариб олишга ошиқаётган “эртак” сўзлари “илгари замон ҳикояси”
банк сингари инсонларга мўлжалланган. маъносини беради. Марказий Осиёга
Чунки ҳозирги даврда ҳамма қаёққадир келсак бирвақтнинг ўзида тибетлар
шошган, бўш вақтлари эса жуда кам. Мана «лдеъу» - эртак, мўғуллар эса «улигер»-
шу оз вақт ичида ўқувчи битта эртак ўқиб «enigme» (муаммо – яширинган ном ёки
чиқиши мумкин». Қолаверса, ҳозирги ҳарф) атамаларидан фойдаланадилар.
даврда чет тилларни ўқитишнинг Франциядан бир қадам нари Грецияда эса
коммуникатив усулларида, мактабдаги «энос» (ainos) – эртак, аниқ (recit clair)
дарсларда, синфдан ташқари ўқишларда ҳикоялар, атамаси “ainigmos” (энигмос) –
ҳам тарбиявий мақсадларда фойдаланиб, муаммо, мавҳум ҳикоялар атамаси билан
ўқувчиларнинг оғзаки нутқини оширишда бир қаторда ажралган ҳолда ишлатилади.
фойдаланиш мумкин. Ўқувчиларда пайдо Бироқ юқоридаги изоҳлар эртакларнинг
бўладиган бўшлиқлар ҳар хил бузғунчи келиб чиқишига етарли маълумот
ғоялар билан эмас, балки мана шу бўлмайди. Шунинг учун Реми Дор

76