Page 74 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

этади, бунда энг яхши таржималар қатори даҳо, сўз устаси бўлганлиги поэманинг
муваффақиятсиз тажрибалар ҳам катта биринчи сатрларидаѐқ намоѐн бўлади.
аҳамиятга эга. Л.Н.Толстой бу маънода Поэмадаги бағишловнинг ҳар бир сатри
шундай мисолни келтиради: у полифоник – сермаъно характерга эга: бу
Пушкиннинг ―Лўлилар‖ поэмасини семантик полифоника Ҳ.Олимжон
француз тилида ўқигачгина матн таржимасида муайян даражада ўз аксини
мукаммаллигини тушуниб етади: қиѐслаш топади: ―Тебе я посвятил изгнанной лиры
эса, буюк адибга поэманинг кутилмаган, пенье‖ – ―Бағишладим сенга қувғин
янгидан-янги эстетик хусусиятларини очиб сознинг сасини‖ сатри Пушкин давридаги
беради. ижодкорга – сўз санъатига бўлган
Кўп маъноли, полисемантик сўзлар муносабатни ифодалайди. Таржимада
катта эстетик ифодалаш таъсир кучига эга. ―лира‖ асбоби номининг ўзбекчада ―соз‖
Полисемантиклик тўғрисидаги таълимот номи билан берилиши аслиятдаги маъно
асосида доимо сўзнинг ҳар бир алоҳида полифониясини, яъни сўзнинг семантик
контекстда ўз маъноларидан бирини акс маъно майдонини бироз торайтиради.
эттириши масаласи туради. Контекст сўзи Чунки Пушкин ―лира‖ тушунчаси билан
қайси маънода ишлатилаѐтганлигини нафақат кенг маънода ижодкор ва бадиий
кўрсатиб, кўп маънолиликка барҳам ижодни, балки ижодкор шахсини ҳам
беради. ифодалайди. Ўзбек тилидаги ―соз‖
Бадиий адабиѐтда сўз ўзининг тушунчаси бу маъноларни тўлиқ қамраши
семантик майдонини кенгайтириш мушкул. Бағишловнинг бош қисмининг
хусусиятига эга бўлади: у ҳар бир сўнгги сатрларида ўзбек таржимони
қўлланилишда турли маънони ѐки маъно лингвопоэтик жиҳатдан яна бир йўқотишга
оҳорини ифодалаши мумкин. Лексик йўл қўяди: ―И бури надо мной свирепость
полифония (матндаги кўп маънолилик шу утомили, Я в мирной пристани богов
атама билан номланади) кенгроқ благословил – Узоқлашар эди бошда
лингвопоэтик контекст томонидан ҳосил қутурган бало, Этдим нажот соҳилида
қилинади. Бундай контекст поэманинг тангриларни ѐд‖. Бу таржимада муҳим
бирор бўлаги, қисми, дейлик строфасидан лингвистик унсур антонимлар ―свирепость
тортиб, бутун матнни қамраши мумкин. - мир‖ йўқолиб қолади. Бу Пушкин поэма
Масалан, Пушкиннинг ―Кавказ асири‖ ―Бағишловига‖ сингдирган улкан
романтик поэмасида ―тоғ‖ – ―гора‖ икки ижтимоий-сиѐсий маъно саѐзлашишига,
маънода ишлатилган: дастлаб номинатив, матннинг кескин, зиддиятли оқимида,
ўз маъносида, сўнгра, муаллиф ўз олдига ўзбекона силлиқ ва бир маромдаги ритмик
қўйган кўчма – кенг маънода. Поэмада оҳангнинг пайдо бўлишига олиб келади.
кенг маънода тоғ қаҳрамоннинг тамаддун Аксарият таржимашунослар
―зулмидан‖, эркинликка – тоққа томонидан яхши қабул қилинган қатор
кўтарилишининг ўта кенг рамзий маъноси илмий ишларда муносиб равишда
берилади. Бунда шуни таъкидлаш жоизки, мақталган Ҳамид Олимжоннинг ушбу
маънолар ўзаро алоқадор. Зеро, сўз таржимасида ―Бағишлов‖ қисмида йўл
санъатида кўп маънолилик кўчма қўйилган таржима камчилиги ―младенец
маънолар жамланмасидан иборат бўлиб избранный‖ ибораси билан боғлиқ. Бу
қолмай, борлиқни идрок этиш ҳамда калиманинг таржимаси ―кўк назари тушган
талқин қилишнинг бошқа воситалари гўдак‖, аммо таржимон уни ―орзулар
орасида ноѐблиги билан ажралиб туради. вафодори‖ деб ўгиради ва ҳатто тўртликка
Пушкиннинг ушбу романтик поэмаси ўзидан қўшимча мисра илова қилади.
яқин дўсти Н.Н.Раевскийга Ҳамид Олимжон чиндан мазмун ва шакл,
бағишланганлиги маълум. Поэма ҳатто поэтик руҳи билан йўғрилган
муқаддимасида унга бағишлов ѐзади. таржима матни яратишга интилган, аммо
Ушбу бағишлов лингвопоэтик таҳлилга ―младенец избранный‖ – аслиятдаги
тортилса, муаллифнинг қанчалик улкан атамада зоҳир бўлган илоҳий маъно,

73