Page 73 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

келтириб ўтиш ўринли: ―Сўздаги маънолар учун зарур бўлган, улар кўмагида ижодкор
бойлигини ―сочиб юбориш‖, улар эстетик таъсирга эришадиган, бадиий
воситасида туйғуларни жилолантириш асарда қўлланган тил воситаларининг
ижодкорнинг маҳоратига боғлиқ. Ўзбек жамланмасига айтилади. Маълумки,
шоири Фахриѐрнинг ―Куймоқ бўлди бадиий матн таъсирчанлигига унда нима
менинг насибам, бахтиѐрлик – сенинг ҳақида гапирилганлиги билан эмас, балки
қисматинг‖ сатрларини таҳлил қилган қандай гапирилганлиги билан ҳам
адабиѐтшунос Қозоқбой Йўлдошев эришилади. Лингвопоэтик таҳлилнинг
шоирнинг маҳоратини унинг сўзлар мақсади, айнан, муаллиф матндаги сўз
ташийдиган одатий маъноларни тубдан санъати – бадиий ижод жараѐнида у ѐки бу
ўзгартириб юбориб, уларга тамомила янги тил бирлиги (бизнинг ҳолатда – сўз)
маъно ва сезимлар юклай олишида кўради. қандай тарзда бадиий истеъмолга
―Насиба‖ луғатда ижобий маънога эга ва киритилиши, у ѐки бу сўз бирлиги муайян
одатда насибадор одамнинг мамнунлигини эстетик самарадорликни беришини
ифода этади. Шеърда эса шоир бу сўзга аниклашдан иборат. Бунда юқорида санаб
салбий маъно оттенкасини юклаб, куйиш ўтганларимиз, тилнинг уч сатҳи
(бу сўз ҳам кўчма маънода қўлланилмоқда) ўртасидаги муносабат ҳақида савол пайдо
ҳолати билан боғламоқда. ―Қисмат‖ сўзи бўлади.
замирида эса, табиий равишда, чорасизлик, Семантик сатҳда тил бирликлари ўз
маҳкумлик маънолари ѐтади. Юқоридаги ҳолича тўғри маънода ўрганилишни
сатрларда қисмат бахтиѐрлик билан назарда тутади; бу матн яратилган тилдаги
боғланиб, ифодага ўзгача рангинлик сўзни лингвистик таҳлилидир.
22
беради‖ . Метасемиотик сатҳда, биз уларни нутқда
Лингвопоэтикани, тил бирликларини фаоллашув жараѐнини ўрганишга ўтамиз
бадиий контекстда ҳосил қиладиган (бунда асосий эътибор уларнинг бевосита
эстетик хоссаларини ўрганувчи филология нутқда ҳосил қиладиган қўшимча мазмуни,
фанининг бўлими сифатида белгилаш коннотацияларга қаратилади).
мумкин. Тадқиқотчи бадиий бўлмаган, сўз Мазкур илмий мақоламизда сўзнинг
санъатига дахли йўқ нутқ билан ишлар ўз эстетик позициясини қандай амалда
экан, унда унинг идрокини умумий тарзда, намоѐн қилишини, қай тарзда образли
тил бирликларини мазмун ва ифодасига тафаккур қуролига айланишини, буюк рус
кўра яхлитликда тўғридан-тўғри англаш, шоири А.С.Пушкиннинг романтик
деб тавсифлаш мумкин. Агар бадиий поэмалари ҳамда уларни ўзбек тилига
матнни ўқиш назарда тутилса, унда қилинган таржималари мисолида кўриб
бизнинг идрокимиз лисоний идрокнинг чиқамиз. Олимларнинг таъкидлашларича,
бир томонидан бошқасига кўчади, у ѐки бу матннинг эстетик таъсир доираси
силжийди, янги сатҳга юксалади. Тилнинг кўламини унинг бир нечта тилларда
турли-туман унсурлари сўз санъати – таржимаси асносида идрок этилишини
бадиий ижод соҳасига киритилгач, ўзига ўрганиш имконияти самарали натижа
юкланган эстетик вазифа имкониятини беради. Икки, ҳатто уч тил доирасида
намоѐн қилиш мобайнида ўзгаради. У ѐки матнни тадқиқ этилиши унинг бир тилда
бу сўзлар тадқиқ этилаѐтган матнда намоѐн бўлмаган хоссаларини аниқлаш
муаллиф ғоясига мос равишда эстетик имконини беради. Эҳтимол, матн
жиҳатдан ўзгаришларга учрагач, таржимаси асосида унинг хоссалари ҳамда
лингвопоэтик таҳлил предметига моҳияти тўғрисида янгидан-янги
айланади. маълумотлар бермаслиги мумкин, аммо
Бошқача айтганда, лингвопоэтика таржима ѐрдамида матнга чуқурроқ
предмет бўлиб, муаллифнинг ғоявий- ѐндашиш таассуротларини олиш мумкин
бадиий қарашларини ўзида мужассамлаш бўлади. Зеро, таржимонларнинг бир неча
авлоди томонидан бойитилган таржима
22 Ш.Сафаров Маъно ва таржима муаммоси. // матни, шубҳасиз, муҳим аҳамият касб
Хорижий филология, 2017й, 4-сон, 5-19 бетлар.

72