Page 75 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

таржима амалга оширилган даврдаги фаолияти маълум маданий анъаналар ўзига
мафкуравий талабларга жавоб хос бадиий ҳамда поэтик ассоциациялар
бермаганлиги сабаб қўлланилмаган. Зеро, билан алоқадор бўлиши мумкин.
унда кўк, – демак Худо борлигига гўѐ Маълумки, таржима бадиий асарнинг
ишора мавжуд бўлган. бошқа бир маданий маконга кириб
Пушкиннинг барча жануб боришининг ўта муҳим усули
поэмаларига унинг романтизм методига ҳисобланади, бироқ у таржима талқини
мос равишда сирлилик, ажойибот, воситаларисиз идрок этилмайди. Биз
кутилмаган пейзаж ѐки кечинмалар истаймизми йўқми таржима матнининг
тасвирида антитеза мавжуд. Бу биз турли хил талқинлари адабий-маданий
таъкидлаган фақат Пушкингагина хос майдонга чиқади. Ҳар қандай талқинни
бўлган романтизм талабларига риоя бутунлай инкор этишдан кўра, муайян
қилинган, ҳали реализм ҳиди сезилмаган талқин пайдо бўлиши сабабларини
тасвирлардир. Масалан, биз юқорида англашга уриниш, ҳар қандай таржимон
эслатган ―Бағишлов‖ дан бошлаб то замон, макон ва кишилар онгида
матннинг сўнгига қадар романтик сирли инъикосланиш даражасини баҳолаши
руҳ ва пафос етакчилик қилади: ―где муҳимроқдир. Таржимашуносликнинг
рыскает в горах воинственный разбой, И ҳозирги босқичида таржима матнини
дикий гений вдохновенья, Таится в тишине баҳолаш, унга ижобий ѐки салбий баҳо
глухой‖. Ушбу уч мисрада Пушкинга хос бериш, аниқ ѐки ноаниқ ўгирилганлигини
романтизмнинг барча унсурлари зоҳир: англаш, аслида таржима асар гоҳо аслият
сирлилик, ғайритабиийлик, юксак пафос. билан бир қаторда жаҳон адабиѐти
Бироқ таржимада ўзбек таржимони сирасига киришини тушунишга нисбатан
эркинликка йўл қўйиб, деярли аксарият аҳамиятсиздир. Шу сабабли таржимон
романтик лексемаларни бартараф этади: китобхон кўз ўнгида қандай намоѐн
―У тоғларки, қароқчилар санқир, сақлар бўлиши, аслият мансуб маданий оламдаги
жон. Ва илҳомнинг у ѐввойи асов даҳоси. талқинидан фарқ мавжудми, мавжуд бўлса,
Сукунатнинг қучоғида топмишдир макон!‖ ўзгаришларнинг сабаби нимада? каби
Таржима жараѐнида лингвопоэтик саволлар биринчи ўринга кўтарилмоқда.
жиҳатдан риторик сўроқ гап, бехосдан Шу сабабли таржимашуносликка оид
ундов гапга, ҳатто дарак маъносидаги илмий масалаларнинг долзарблашуви
хабар гапга айланиб қолади. Ҳолбуки, адабиѐт назариѐтчиларининг унга кам
аслиятда бу сўроқ гап айнан романтик эътибор беришаѐтганлиги, ўтган асрнинг
руҳни, пафосни ҳосил қилиш учун ўрталарида ишлаб чиқилган таржима
қўлланилган. Пушкин мисрасидаги ―в таҳлили принциплари, ўтган асрнинг
тишине глухой‖ бирикмасининг асл сўнгида лингвистика доирасига ўтиб
маъноси ―соқов сукунат‖, ―гунг қолганлиги билан боғлиқ.
жимжитлик‖ кабиларни англатса-да Таржима фалсафасига дахлдор барча
шунчаки ―сукунат‖ билан алмаштирилади; тамойиллар Пушкиннинг жануб
шу мисранинг ўзидаги ―таится‖ – поэмаларини ўзбек тилига таржималари
―беркинган, яширинган‖ феъли таҳлилида ўз аксини топади. Хусусан,
―топмишдир макон‖ бирикмасига поэмаларнинг таржима матнлари таржима
муваффақиятсиз алмаштирилгани ҳолда амалиѐтига нисбатан нуқтаи назарлари
ўгирилган. Тан олмоқ керак кейинги ифода этилишида ўта муҳим аҳамият касб
мисралар бирмунча муваффақиятли этади. Аксарият тилларга хос бўлган вақт
таржима қилиниб, романтик руҳият қайта таъсири турли замон ва маконларда содир
жонлантирилади, бироқ Пушкин методига бўлган таржима жараѐнларининг ўзига
хос ритм-оҳанг хусусиятини таржимон хосликлари ўзбек тили таржимачилигига
маълум ўринларда бузиши, айрим ҳам тегишлидир: буни анъанавий насрий
ҳолларда яхлит матн идрокида панд баѐнлардан тортиб, александрия
беради. Сўзни муайян поэтик матндаги мисралари вазнида таржима қилишгача,

74