Page 72 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

ТАРЖИМА МАТН ИДРОКИ МАСАЛАЛАРИ ЛИНГВОПОЭТИК
ТАҲЛИЛ АСПЕКТИДА

Кенжаев Аваз Латипович,
СамДЧТИ таянч (PhD) докторанти

Калит сўзлар: бадиий матн, эстетика, лингвопоэтик, семантик, метасемиотик,
аслият, таржима, таҳлил, полифония.

Инсоният нутқий фаолиятининг асарда ижодий яратилган оламнинг
ўзига хос ноѐб тури бу бадиий адабиѐтдир. ўзагини ташкил этади. Муаллиф яратган,
Унинг тилини ўрганишда, тадқиқ этишда юклаган бадиий вазифа билан шартланган
лингвопоэтик таҳлил муҳим ўрин тутади. сўз, эстетик жиҳатдан мазмунан бойийди,
Лингвопоэтикани бадиий контекст эстетик мураккаб эстетик яхлитлик қонуниятлари
хусусиятларини ўрганувчи филологиянинг билан яшай бошлайди. Сўз ўзининг
бир бўлими сифатида идрок этиш мумкин. мавжуд барча бўѐғи, оҳорлари билан
Муаллиф ўзининг ғоявий-бадиий намоѐн бўлиб, образли тафаккур қуролига
мақсадини амалга ошириш учун бадиий айланади. Шу сабабли бадиий матн
асарда фойдаланган тил воситаларининг таркибидаги сўзни идрок этишда унинг
йиғиндиси лингвопоэтиканинг предмети бир вақтнинг ўзида камида учта турлича
бўлиб хизмат қилади. Асарнинг эстетик сатҳда фаолият кўрсатишини унутмаслик
таъсири матнда нима ҳақида зарур. Демак, бадиий сўз ўз-ўзидан уч хил
гапирилаѐтганига эмас, балки қай йўсинда таҳлил объектига айланиши мумкин.
баѐн қилинаѐтганлигига боғлиқ. Муаллиф Семантик ва метасемиотик таҳлиллар
томонидан бадиий ижод жараѐнида у ѐки лингвостилистика соҳасига тегишли
бу тил бирлиги қандай бўлиб, маъно мазмуни сўз семантикаси ва
ишлатилаѐтганлиги, у ѐки бу сўз унга юклатиладиган эмоционал-экспрессив
бирикмаси қай тарзда эстетик самара ҳамда баҳолаш оҳорларини, бошқача
ҳосил қилишини аниқлаш айнан айтганимизда, коннотацияларни қамраши
лингвопоэтик таҳлил мақсадини билан чегараланади.
белгилайди. Учинчи, лингвопоэтик сатҳда
Бадиий матнни тўлақонли филологик (даража, қатлам) идрок этилганда сўзнинг
жиҳатдан идрок этиш учун тил лингвистик мураккаброқ ва нозикроқ эстетик
воситаларнинг ўзаро мутаносиблиги ва хусусиятларига дуч келинади; улар бадиий
уларнинг бадиий адабиѐт контекстида асарнинг ғоявий-бадиий мазмунига
эстетик фаоллашуви масаласи фавқулодда алоқадордир. Лингвопоэтик таҳлил
муҳим ҳисобланади. Матннинг эстетик универсал хусусиятга эга бўлиб, у ҳар
шаклланишида семантик, метасемиотик ва қандай бадиий нутққа нисбатан, услубидан
лингвопоэтик сатҳ бирликлари иштирок қатъий назар, қўлланилиши мумкин. Бу
этса-да, сўз асосий тил бирлиги сифатида таҳлил услубининг умумий характерга
бош вазифани бажаради; унинг атрофида эгалиги, таҳлилга жалб этилаѐтган бадиий
барча қолган бирликлар ва матнни фарқламайди, уларни бир сатҳда
адабиѐтшунослик фанининг атамалари кўради. Бироқ, айнан лингвопоэтик
билан шарҳланувчи бошқа унсурлар таҳлилгина бадиий матннинг сўз санъати
жамланади. Бошқа тил бирликлари намунаси сифатидаги ролини ѐритиш ва
аҳамиятини мутлақо инкор этмасдан асослаш имконини беради. Бадиий матнда
тилнинг бадиий таъсирчанликни сўз асосий тил бирлиги сифатида бош
шакллантиришдаги ядровий ўрнини вазифани бажарар экан, шу ўринда
таъкидлаш жоиз. Бадиий матн нафақат филология фанлари доктори, профессор
реал борлиқни акс эттиради, балки бадиий Ш.Сафаровнинг бу борадаги фикрини

71