Page 99 - 3-son 2018 yil
P. 99
Хорижий филология №3, 2018 йил
Европада эртак жанри устида энг мўлжалланган ижод намуналарига
23
кўп илмий изланишлар олиб борилган давр айлантирилди .
дея XVI-ХVII асрларни кўрсатиш мумкин. Ака-ука Гриммлар томонидан 156
Италияда 1634 йилда Жамбатиста та немис халқ эртакларини биринчи марта
Базиленинг ―Пентамерон” ѐки ―Эртак” 1812 йилда асл шаклида, 1814 йилда эса
деган тўплами нашр қилинди. Бир оз болаларга мўлжалланган қайта ишланган
вақтдан сўнг ушбу асар, болалар учун шаклда “Болалар ва оилавий эртаклар”(
тарбиявий ғояга эга Болалар учун овунчоқ Kinder und Hausmärchen) номи билан нашр
номи остида таҳрир қилинган шаклда чоп этилиб, кейинчалик ―Ака-ука Гримм
этилди. Францияда айнан шу даврда, эртаклари” номи билан машҳур бўлган
ѐзувчилар, айниқса аѐл ѐзувчилар ушбу асарнинг чоп этилиши билан эртакларга
соҳада сезиларли муваффақиятга бўлган иштиѐқ янада мустаҳкамланди,
эришдилар. Ушбу рўйхатнинг бошида дейиш мумкин.
Мадам д‘Олнуа тахаллуси остида Ҳақиқатан ҳам, юқоридаги зикр
асарларини чоп эттирган, асли исми Мари этилган ѐзувчи ва адабиѐтчиларнинг
Катрин д‘Олнуа бўлган, зодагонлар асарларидан илҳомланган бутун дунѐ
оиласида туғилиб, ҳаѐтнинг аччиқ- ѐзувчилари ўзлари туғилиб ўсган
чучугини бошидан ўтказгач, Парижда ўлкаларида яратилган эртакларни тўплаш
ўзининг шахсий адабий-сиѐсий салонини ва нашр қилишга киришдилар. Ушбу
ташкил қилган ѐзувчи аѐл туради. У 1697 ѐзувчилар қаторида бу соҳада анча
йилда ―Сеҳрли эртаклар” (Contes de fées), самарали тадқиқотлар олиб борган
1698 йилда ―Янги эртаклар ѐки русумдаги валуалик Жерар де Нервал, шотландиялик
парилар” (Contes nouveaux ou le fées à la Эндрю Ланг ѐки даниялик Ганс Христиан
mode) асарларини нашр эттирди. Андерсенларнинг номларини келтириш
Мадмуазель Леритье, Мадмуазель Бернар, мумкин.
Мадмузель де ла Форс, Мадам Ака-ука Гриммлар Европа халқлари
д‘Онейларнинг исмлари ҳам ўша давр эртаклари сюжетидаги аниқ
адабий салонлар аҳли орасида тез-тез ўхшашликларни аллақачон исботлаб
такрорланадиган номлардан эди. берган бўлсалар-да, бутун XIX аср
Халқ эртакларига бўлган қизиқиш давомида фольклорчилар эртакларнинг
1697 йил Шарль Перро ўзининг ―Ўтмиш келиб чиқиши юзасидан изланишларини
замон эртаклари”, (Contes du passé avec турли халқлар оғзаки ижодидаги умумий
Moralités) асарини чоп эттиргандан сўнг, жиҳатларни ѐритишга сарфладилар. Ушбу
айниқса кучайди. Ёзувчи ушбу эртакларни соҳада икки хил қараш ѐқловчилари
яратишда манба сифатида миллий ва ўртасида баҳс-мунозара кучайди. Булар
халқаро (хусусан, итальянларга мансуб) немис филологи, Макс Мюллер(1823-
доирадаги рицарлик романлари ва оғзаки 1900) бошчилигидаги Қиѐсий мифология
ижод намуналарига мурожаат қилди. Мактаби тарафдорлари бўлса, иккинчиси
Кейинчалик, ―Она ғоз эртаклари” номи инглиз этнологи ва маданиятшуноси,
остида қайта-қайта нашр қилинган ушбу этнология ва антропологиянинг
асарда катталарга мўлжалланган, юқорида асосчиларидан бири, Эдвард Бѐрнетт
келтирганимиз ―Пентамерон” 1550-1553 Тайлор (1832-1917) етакчилигидаги
йилларда икки томда чоп этилган, Антропологик мактаб намояндалари эди.
Уйғониш давридаги итальян ѐзувчиси, Филологлар эртакларнинг келиб чиқишини
Европада сеҳрли эртаклар мушобири ѐзма манбалар орқали ҳинд-европа
(бобоси) ҳисобланган Жованни Франческо халқлари маданияти, хусусан, санскритда
Страпароле қаламига мансуб ―Қувноқ излашга ҳаракат қилган бўлсалар,
кечалар”(Les nuits facétieuses) асарининг антропологлар, аксинча, инсоний
ҳикоялари ўша давр зодагонларининг
мезонлари асосида айнан болаларга 23 A proзos de contes. Article de Isabel Sousa publié
sur
http://www.ipv.pt/millenium/Millenium23/23_2.htm
98