Page 98 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ЕВРОПА ВА ЎЗБЕК ХАЛҚ ЭРТАКЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШИГА ОИД

Қўчқорова Садоқат Тошпўлатовна,
СамДЧТИ ўқитувчиси

Калит сўзлар: фольклор, фольклорист, миллий қадриятлар, сеҳрли эртаклар,
cтруктурал таҳлил, классификатор.

Маълумки, инсон бунѐд бўлган миллий либослар, мусиқа, рақс ва оғзаки
замонларданоқ, атрофини ўраб турган адабиѐт намуналарини англатса,
олам, табиатда рўй бераѐтган ҳодисаларга тилшуносликда у эртак, матал, ривоят,
ўз муносабатини билдирган. Бу муносабат мақол, халқ қўшиқлари каби халқ оғзаки
аввал турли тақлид ва овозлар, хатти- ижоди маҳсулларини ифодалаш учун
ҳаракатлар орқали намоѐн қилинган бўлса, қўлланилади.
вақт ўтиши билан уларнинг ўрнини сўзлар, Фольклорнинг чуқур ўрганилган
қўшиқ ва рақслар эгаллади. Одамлар жанрларидан бири эртак барча
дунѐнинг пайдо бўлиши, табиатнинг халқларнинг оғзаки ижодида энг
бўрон-у тошқин кўринишидаги қадимийси ва кенг тарқалгани
инжиқликлари, ҳайвон-у ўсимликлар, ҳисобланади. Масалан, бутун дунѐ
тоғларнинг пайдо бўлиши ҳақида бувилари ва ота-оналарининг эртак
ривоятлар, халқ орасидан чиққан алп ―репертуари‖даги рўйхатининг
қаҳрамонларни алқаб, афсоналар юқорисидан жой олган ―Қизил қалпоқча‖
яратдилар, йигит ва қизлар ўз эртагини яратилиш тарихига бир назар
муҳаббатларини изҳор этиб қўшиқ соламиз. Ҳаммамизга таниш қизил
айтдилар, оқил ва мард шаҳзода, гўзал ва қалпоқчали қизалоқ ҳақидаги биринчи
ақлли малика, одил подшоҳ орзусида эртаклар XIV асрда француз деҳқонлари
эртаклар тўқидилар, бошдан ўтказган томонидан ҳикоя қилинган. Ушбу
кечмишлари ва ҳаѐтий тажрибаларини даврдаги эртак сюжети бироз ―қонли‖
мақол ва панд-насиҳатларда мужассам тусда бўлиб, унда бувини ―паққос
этдилар. Ушбу сўз бирликлари ѐзув пайдо туширган‖ бўри кампирнинг эти ва
бўлгунига қадар, халқ орасида оғзаки қонидан қолдириб набирани ―сийлайди‖.
тарзда авлоддан-авлодга етказилиб, халқ Машҳур эртакнинг қадимийлигини
оғзаки ижоди деб ном олган ва унинг тасдиқловчи яна бир фактлардан бири бу –
дунѐда жамики халқларнинг адабиѐтига Франциянинг Бурж шаҳридаги XIV асрга
пойдевор бўлиб хизмат қилгани шак- мансуб Жак Кер саройи ташқи безагида
шубҳасиздир. Ушбу бирликларда ҳар бир акс этган саватча кўтарган қалпоқчали
халқнинг қарашлари, хулқ-атвори ва қизча тасвиридир. Ушбу эртакнинг энг
удумлари жам бўлганлиги боис, уларни қадимги ѐзма манбаси эса X асрда яшаган
миллий қадриятлар деб ҳам аташади. Лиежлик диний мактаб ўқитувчиси Эгберт
Илмий атамашуносликда халқ оғзаки де Лиежнинг диний ва ахлоқий шеърлар,
ижоди фольклор деб аталади ва у биринчи мақол ва масалларни жамлаган Fecunda
марта 1846 йилда инглиз олими Уильям ratis (тўла кема) асаридаги De puella a
Томс томонидан таклиф қилинган бўлиб, у lupellis, яъни Бўрилар томонидан раҳм
folk - халқ ва lore – удумлар, яъни халқ қилинган қизалоқ ҳикояси ҳисобланади.
билими, халқ донолиги деган маънони Асрлар давомида ушбу эртакнинг юздан
билдиради. 22 Ушбу атама кенг маънода ортиқ вариантлари юзага келди ва улардан
халқ томонидан яратилган барча санъат энг аҳамиятлилари Шарл Перро ва ака-ука
намуналарини, масалан, меъморчилик, Гриммларникидир. Айнан ака-ука
наққошлик, ганчкорлик, миллий асбоблар, Гриммлар талқинида ѐвуз бўрини ўлдириб,
Қизил қалпоқча ва бувисини қутқариб
22 Матлуба Муродова Фольклор ва этнография. олган ўтинчилар персонажи киритилди.
Ўқув қўлланма. -Тошкент.(электрон) 2006. – 5 бет

97