Page 95 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

Келтирилган изоҳда субъектнинг Келтирилган изоҳда субъектнинг
бирор мақсад билан муайян объект томон маълум бир нуқтага етиб бориши
ҳаракатланиши маъноси берилган. ифодаланган.
3. nicht bleiben, sondern einen Ort 3. Транспорт воситасида нари
verlassen (weggehen) –“Willst du schon томон юрмоқ; Поезд … бепоѐн саҳродан
wieder gehen? Du bist doch gerade erst борар эди, эртасига эрталаб бирор
gekommen. соатга яқин тўхтаб қолди. (А.Қаҳҳор).
Ушбу маънода субъектнинг бирор Ушбу мисолда субъектнинг муайян
жойни тарк этиши (йўлга тушиши) маконда мақсадсиз ҳаракатланиш маъноси
ифодаланган. ифодаланган.
4. irgendwohin gehen regelmäßig in 4. Бирор жой, объект ѐки шахс
einer Schule ~ etwas besuchen: in den томон йўналмоқ, ўша жойда ѐки шахс
Kindergarten, zur/in die Schule, aufs/ ins ҳузурида бўлмоқ; ташриф буюрмоқ. Тўйга
Gymnasium, auf die Universität gehen. борсанг туйиб бор. Мақол. Тағин бир
Ушбу ҳолатда субъектнинг бирор марта Талъатнинг олдига боришига тўғри
манзилга доимий қатнаши (бориб- келади. (Ў.Ҳошимов). Келтирилган
келиши), ҳаракатнинг такрорийлиги мисолда субъектнинг маълум мўлжал ëки
маъноси ифодаланган. объект томон ҳаракатланиш маъноси
Акционал жиҳатдан gehen феъли (1) берилган.
изоҳда ҳаракат усулини, субъектнинг 5. Бир йўналишда нари томон
мақсадсиз ҳаракатини ифодалаб, ҳаракат қилмоқ, илгариламоқ;
чегараланмаганлик хусусиятини Намангангача машинада борсангиз у ѐғи
билдирмоқда, (2) мақсадли, йўналишли, (3) яқин деди. (А.Қаҳҳор. Қўшчинор). Ушбу
объектдан узоқлашиш, (4) маълум нуқтага изоҳда субъектнинг ўз турган нуқтасидан
яқинлашиш маъноларини ифодалаганлиги узоқлашиш ҳамда муайян мўлжалга етиб
сабабли чегараланганлик хусусиятини бориш маъноси берилмоқда.
кўрсатмоқда. Шунинг учун ушбу феъл 6. Доимо бир йўналишда юрмоқ,
икки акционал хусусиятли (лимитатив қатнамоқ. Ишга бормоқ. Ғижим рўмол
нейтрал) феъл сифатида эътироф этилади. тўқийман, Мактаб бориб ўқийман
Ўзбекча-немисча луғатда gehen (Қўшиқдан). /ЎТИЛ, 2006; 1 ж. 316-317/.
феъли ифодалаган маънолар ўзбек тилига Берилган изоҳдаги бормоқ феъли
бормоқ, кетмоқ, юрмоқ, қатнамоқ, семантикасида субъектнинг (доимий),
ҳаракат қилмоқ каби феъллар ва феъл такрорий, чегараланган ҳаракати
бирикмалари орқали берилган (З.Бутаев ва ифодаланган.
б. , 2007: 62). Кўриниб турибдики, келтирилган
Қуйида ушбу феълларнинг изоҳларда бормоқ феълининг (1)
маъноларини ўзбек тили изоҳли луғатидан маъносида субъект юриш-ҳаракатининг
кўриб чиқамиз. бир нуқтадан иккинчисига яқинлашиш, (2)
Бормоқ 1. Сўзловчи ѐки маълум нуқтага интилиш, (3) мўлжалсиз
кузатувчининг турган жойидан, ѐнидан юриш-ҳаракат, (4) маълум нуқта томон
узоқлашмоқ, нари кетмоқ, манзил томон ҳаракатланиш, (5) ўз турган нуқтасидан
ҳаракат қилмоқ; Ҳозир вокзалга бораман – узоқлашиш, шунингдек, (6) чегараланган
Нима бўлди сизга? – Қаѐққа борасиз? – такрорий ҳаракат маънолари берилган.
Марғилонга. (А.Қодирий. Ўтган кунлар). Шундай қилиб, (1), (2), (4), (5), (6)
Бу ерда субъектнинг бир нуқтадан да чегараланганлик ва (3) да
иккинчи нуқта томон ҳаракатланиши чегараланмаганлик маъноларини кўриш
ифодаланган. мумкин.
2. Бирор манзилга етмоқ; Шу ердан Демак, бормоқ феълида
Шайҳонтохургача қанчада борасиз? – Кўз чегараланганлик /чегараланмаганлик
очиб юмгунча. (Ойбек. Қутлуғ қон). хусусияти мавжуд бўлиб, бу феълни икки
акционал хусусиятли феъллар гуруҳига

94