Page 31 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

Ю.М.1

Walter‟s death had been a shock to ND .NP 1 . NP 2 . ND K.M.1
her (SM, 202).
Sps S cS prPnоb

Мазкур гап қурилмасида ҳар бир тушунарсиз бўлиб қолади. Шунингдек,
синтактик бирлик бир валентли компонент компонентларнинг нафақат ҳоким
ҳисобланади, чунки улар биттадан бўлакларга, балки иккинчи бир тобе
синтактик алоқага киришган. Ядро бўлакка нисбатан ҳам субординатив алоқа
компонентлар – ядро предикатив 1 (NP 1 - асосида боғланишини таҳлил қилдик.
эга) ўрнида келган death, ядро предикатив Инглиз тили содда гап қурилмасида
2 (NP 2) ўрнида келган had been a shock синтактик бирликлар уч синтактик алоқа
синтактик бирликлар ўзаро ядро асосида иштирок этса, уч валентли
предикатив алоқа асосида боғланади. компонентлар ҳисобланади. Мавзу
Ноядровий тобе (ND) компонент ўрнида юзасидан йиғилган материалларни таҳлил
келган синтактик бирликлар Walter‟s ва to қилиб, уч валентли компонентлар,
her ҳам бир валентли компонентлар бўлиб, анъанавий атама билан айтганда,
ядро предикатив 1 (NP 1) - death ва ядро изоҳловчи ўрнида келиши ва уч синтактик
предикатив 2 (NP 2)- had been a shock алоқа асосида бошқа компонентлар билан
синтактик бирликлар билан субординатив боғланиши мумкинлигининг гувоҳи
алоқа асосида боғланган. Ядро предикатив бўлдик. В.О.Павловнинг фикрича, улардан
1 (NP 1) ва ядро предикатив 2 (NP 2) ўрнида бири эксплицит тарзда (бевосита)
келган синтактик бирликлар тобе аппозитив синтактик алоқа ѐрдамида
компонентларга нисбатан ҳоким ѐки таянч боғланса, қолган икки хил синтактик
компонентлар ҳисобланади. Таҳлил алоқалар имплицит тарзда (билвосита)
қилинган гапнинг компонент модели намоѐн бўлади [10, 19]. Имплицит тарзда
қуйидагича ифодаланади: ND ўрнида боғланган синтактик алоқалар ва уларнинг
келган синтактик бирлик Walter‟s– (Sps) дифференциал синтактик белгиларини
қаратқич келишикдаги от билан, NP 1 трансформация методининг турли хил
ўрнидаги death – (S) бош келишикдаги от, усулларидан фойдаланиб исботлаш
NP 2 ўрнидаги had been a shock– (cS) мумкин.
боғлама феъл ва от, ND ўрнидаги to her– Уч валентли компонентлар қуйидаги
(prPnоb) предлог ва объект келишигидаги синтактик ўринларда келиши мумкин:
кишилик олмоши билан ифодаланган. 1. Гап қурилмасида ноядровий тобе
Қуйида келтирилган мисолдаги аппозитив предикатив 1(NAP 1) ўрнида
ноядровий тобе компонентларни тушириб келган уч валентли элементлар таҳлил
қолдириш трансформация ѐрдамида қилинганда,улар гапнинг ядро предикатив
аниқлаш мумкин: 1 компонентига (NP 1 – эгага) бевосита
Walter‟s death had been a shock to her аппозитив алоқа асосида боғланса,
→…death had been a shock… . билвосита ядро предикатив 2 (NP 2 – кесим)
Ноядровий тобе компонентларни ва ядро предикатив 1 (NP 1) компонентлари
тушириб қолдирсак ҳам, гапнинг асосий билан ядро предикатив алоқага кириши
мазмуни сақланади. Бироқ, ядро маълум бўлди. Демак, ноядровий
компонентларни тушириб бўлмайди: аппозитив предикатив 1 (NAP 1)
Walter‟s death had been a shock to her компоненти битта аппозитив ва иккита
≠ Walter‟s ... had been a shock to her ≠ ядро предикатив алоқа асосида боғланиш
Walter‟s death ... to her. хусусиятига эга эканлиги туфайли уч
Трансформация ҳосиласидан валентли ҳисобланади. Буни қуйидаги
кўриниб турибдики, ядро компонентлар мисол таҳлили асосида кўргазмали
тушириб қолдирилса, гап мазмуни ифодалаймиз: Wouldn‟t you agree, Miss

30