Page 95 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

САЙФИЙ БУХОРИЙНИНГ XV АСР ҒАЗАЛЧИЛИГИДАГИ ЯНГИЛИГИ

Мирзоев Хайѐм Тошқулович,
СамДУ таянч докторанти (PhD)

Таянч сўз ва иборалар: ғазал, мавзу, образ, янгилик, воқелик, маҳорат, ҳунар аҳли,
адабий муҳит, бадиий санъатлар.

Маҳоратли шоир ва етук арузшунос (Мазмуни: Маснавий шеърнинг
олим Сайфий Бухорий (ваф. 1503, Бухоро) суннати бўлса ҳам, мен ғазални фарзи айн
асли бухоролик бўлиб, XV асрнинг 70- деб биламан. Дилга ѐққан беш байтни икки
йилларида таҳсил олиш мақсадида ―Хамса‖дан яхшироқ деб биламан).
Ҳиротга борган ва у ердаги адабий Адабиѐтшунос олим Ботирхон
муҳитда тез орада ном қозонган. Сайфий Валихўжаев ―Назаре ба ғазалиѐти Сайфии
Бухорийнинг ҳаѐти ва ижодий фаолияти Бухороū‖ ном мақолаларида адибнинг
ҳақида ҳозиргача алоҳида тадқиқот иши ижодий фаолиятини ѐритувчи манбаларга
амалга оширилмаган. Фақат бизгача етиб таяниб шундай ѐзгандилар: ―Мувофиқи
келган меросининг баъзи жиҳатлари маълумоти манбаъҳо аз Сайфū ду девон
мақолаларда кўрсатилган, холос. боқū мондааст, ки яке ғазалиѐти
Адабиѐтшунос олимлар – академик маъмулиро дарбар гирад, дигаре, ки
Абдулғани Мирзоев, академик Ботирхон ―Саноеъ-ул-бадоеъ‖ ном дорад, аз
Валихўжаев ва Аълохон Афсаҳзодларнинг ғазалиѐти ба аҳли ҳунар бахшида иборат
маълумотларига кўра, Сайфий аст‖ [4, 6-б]. (Таржимаси: Манбаларнинг
Бухорийнинг 2 та девони ҳамда ―Аруз‖ маълумотига кўра Сайфийдан икки девон
рисоласи бугунги кунга қадар етиб келган қолганки, бири анъанавий ғазалларни ўз
ва улар Россия, Эрон, Ҳиндистон, ичига олса, бошқаси ―Саноеъ-ул-бадоеъ‖
Покистон, Арманистон, Ўзбекистон, номли девони бўлиб, ҳунар аҳлига
Тожикистон каби давлатларнинг бағишлаб ѐзган ғазаллардан иборатдир).
кутубхоналарида қўлѐзма шаклида Шунингдек, Б. Валихўжаев
сақланади. шоирнинг XV аср форс-тожик шеъриятида
Айтиш жоизки, Сайфийнинг назмида ғазал жанрининг ривожланиши учун катта
ғазал жанри биринчи даражада туради. У ҳисса қўшганлигини таъкидлаб
буюк салафлари Абдураҳмон Жомий ва ўтганликлари ҳам Сайфийнинг ўз даври
Алишер Навоий каби замонасининг адабий адабий муҳитидаги мавқеини белгилашда
жанрлари ҳақида сўз юритиб, ғазал муҳим омил сифатида қаралиб келинади.
жанрини маснавийдан афзал билади. Мазкур мақолада келтирган муҳим
Сайфийнинг бу мумтоз жанр ҳақидаги далиллардан ҳам билиб олиш мумкинки,
фикри ва танлаган ижодий йўли ўз вақтида шоир фаолиятининг асосий қисмини ғазал
ҳатто Мирзо Бобур эътиборини жалб этган жанри учун ажратган экан.
экан. Муаллиф ―Бобурнома‖да шоирнинг Адабиѐтшунос олим Аълохон
ижодий йўлини англашга катта ѐрдам Афсаҳзоднинг ахборотига кўра, Сайфий
берувчи ўша қимматли фикрни келтириб қаламига мансуб ―Саноеъ-ул-бадоеъ‖
ўтади. Яъни, Бобур ѐзади: ―Яна Сайфий девонининг Эрон университети
Бухорий эди... Маснавийси йўқтур. кутубхонасидаги 43-44 ва 45-85 номерли
Нечукким, бу қитъа анга долдур: қўлѐзма нусхалари мукаммал ва тўлароқ
Маснавū гарчи суннати шеър аст, бўлиб, 1320 байтдан иборатдир. Олимнинг
Ман ғазал фарзи айн медонам. таъкидлашича, шоир шаҳар ҳаѐтининг
Панж байте, ки дилпазир бувад, ажралмас қисми бўлган турли касб-ҳунар
Беҳтар аз хамсатайн медонам [6,162- эгаларини асосий тасвир объекти сифатида
б]. қабул қилган ва ҳаммаси бўлиб ҳунар

94